SECTIO XIV. SITNE SUFFICIENS DICTA DIVISIO, OMNESQUE RELATIONES COMPREHENDAT.

1. Haec est secunda principalis dubitatio superius proposita circa hanc divisionem, in qua explicandum est quod in sexta difficultate posita in sectione 10 petebatur, quomodo relationes reales omnes ad hos tres modos reducantur.

De relatione appetitus ad appetibile, et amoris ad amabile .

2. Primum autem omnium inquirebatur, qualis sit relatio appetitus ad appetibile, et /col. b/ amoris ad amabile; Aristoteles enim, quamvis in sensu et intellectu exempla posuerit, de appetitu et amore nihil dixit. At vero D. Thomas, hunc punctum attingens in 1, dist. 30, q. 1, art. 3, ad 3, dicit, diversam esse rationem de relatione scientiae ad scibile, et amoris ad amatum. Nam (inquit ) illa est realis in uno extremo tantum; haec vero in utroque . Et reddit rationem, quia illa habet fundamentum in scientia, non in scibili, eo quod illa relatio fundatur in apprehensione rei secundum esse spirituale, quod habet in sciente, non in re scita; relatio vero amoris fundatur super appetitum boni; bonum autem non est tantum in anima, sed etiam in rebus, 7 Metaph., text. 8, atque ita, haec relatio habet fundamentum reale in utroque extremo, ideoque relatio etiam in utroque realis est. In qua sententia secutus est D. Thomas Avicennam, lib. 3 suae Metaph., c. 10.

3. Non explicat autem D. Thomas in quo ex membris positis ab Aristotele ponendum sit hoc fundamentum relationis amoris ad objectum suum, et e converso. Nam in hoc tertio genere collocari non potest, quoniam de toto illo in universum ait Aristoteles, relationem ejus solum esse in uno extremo, alterum vero relative dici solum quia aliud refertur ad ipsum. Neque etiam pertinere poterit ad secundum genus, quia objectum non comparatur ad amorem vel ad appetitum, ut potentia passiva, neque ut effectus alicujus actionis, sed solum ut objectum seu materia circa quam, in quo convenit cum objecto scibili et sensibili. Unde forte dicetur reduci ad primum modum, quia amor fundatur in aliqua convenientia et proportione. Verumtamen, ut supra dicebam tractando de potentia activa et passiva, non est ille modus convenientiae vel unitatis, qui fundat primum genus relationum. Et deinde idem modus proportionis invenitur inter scientiam aut sensum et objectum, imo tanto major, quanto cognitio per assimilationem quamdam fieri dicitur.

4. Ac praeterea non apparet cur scientia aut sensus dicantur mensurari ex objecto, et non etiam amor, quia non minus perfectio amoris mensuratur ex objecto, imo quodammodo majori ratione, quia amor tendit ad res prout sunt in se. Nec satis est dicere fundamentum hujus tertii generis esse mensuram veritatis, quia hoc non est fundamentum adaequatum, nam in sensu non est formalis veritas cognitionis, nec intellectus /p. 838/ ipse, quatenus est potentia, mensuratur quoad veritatem ab objecto intelligibili, sed quoad perfectionem entitativam. Deinde si mensura veritatis est sufficiens fundamentum relationis, cur non mensura honestatis, vel bonitatis amoris? Itaque non video sufficientem rationem, cur relatio amoris non sit in hoc tertio genere constituenda; neque cur negandum sit, secundum hoc genus fundamenti et relationis, esse inter omnia ea quae habent habitudinem ad objecta, et ab eis specificantur, specialem convenientiam ratione cujus constituant unum genus subalternum relationum, supposito quod de quibusdam, scilicet, de sensu, intellectu et scientia id affirmatur.

5. De relatione autem amabilis seu amati, quamvis probabilis sit sententia Avicennae, tamen opposita videtur conformior doctrinae Aristotelis. Primo, quia vel oportebit relationem amoris excludere ab hoc tertio genere, quod est contra dicta, vel in eo admittere relationes mutuas, quod est contra Aristotelem. Secundo, quia differentia constituta inter scientiam et amorem non satisfacit; nam si objectum scibile et amabile comparentur quoad fundamenta (ut sic dicam), utrumque est aliquid intrinsecum et reale in ipso objecto; nam sicut res est in se bona, ita etiam, est vera secundum esse, et apta ut intelligatur; nam hoc modo dixit Aristoteles, 2 Metaph., text. 4: Unumquodque ita est verum et intelligibile, sicut est ens. Et 9 Met., c. 7, dixit actum esse magis agnoscibilem, quam potentiam; haec enim non possunt esse vera nisi de intelligibilitate, quatenus in rebus ipsis fundatur. Quod si interdum ratio attingendi objectum scibile potest esse extrinseca, etiam ratio amandi saepe est extrinseca ipsi objecto, ut patet in amore medii propter finem extrinsecum; ergo quoad haec est eadem proportio. Si vero sermo sit de scibili et appetibili, aut de scito et amato formaliter quatenus talia sunt, utrumque completur per extrinsecam denominationem a potentia vel actu, quod facile constare potest ex iis quae supra diximus de bonitate, disputatione decima. Denique si consideremus transcendentales habitudines, neutrum objectum secundum id quod realiter est, dicit habitudinem transcendentalem ad potentias vel actus intelligendi aut amandi, sed solum e converso potentiae vel actus dicunt habitudines ad objecta; est ergo de illis eadem proportione loquendum; sicut ergo /col. b/ scibile non dicitur referri nisi quia aliud refertur ad ipsum, ita neque amabile.

An inter omnem effectum et causam relatio mensurae intercedat .

6. Juxta hanc ergo sententiam, quae probabilior apparet, dicendum est ad sextam difficultatem, relationes illas pertinentes ad actus, habitus et potentias appetendi respectu objectorum pertinere ad hoc tertium genus, quod non tantum in mensura veritatis, sed etiam perfectionis, seu in commensuratione et proportione alicujus rei ad objectum fundari potest. Ad replicam autem, quae ibi fit, quia omnes effectus possent in hoc genere collocari, quatenus per sua principia vel causas mensurari possunt, primo responderi potest concedendo sequelam, si praecise in eis consideretur ratio mensurae et mensurati, etiamsi alioqui referantur relatione dependentiae pertinente ad secundum genus, aut similitudinis pertinente ad primum. Quia non est inconveniens, inter duas res sub diversis rationibus diversas relationes consurgere, quod praesertim de relatione exemplati ad exemplar omnes videntur fateri. Verumtamen, quia praeter dependentiam effectus a causa, aut similitudinem inter illa, existimo rationem, mensurae non addere aliquam rationem realem, sed denominationem ex ordine ad cognitionem, ideo non opinor posse ibi intervenire specialem relationem realem distinctam ab illa quae fundatur in causalitate, vel dependentia, vel in similitudine. Et ideo respondetur secundo negando sequelam, quia in hoc tertio genere solum collocantur relationes quarumdam rerum, quae habent peculiarem modum specificationis ex tendentia, et quasi commensuratione ad aliud ut ad objectum, vel terminum, vel intrinsecum finem ad quem per se primo et intrinsece ordinantur, ut sunt potentiae, habitus, actus, et similia. Illa enim terminatio objectiva ut sic non est propria aliqua similitudo, ut per se constat, neque etiam est propria causalitas, ut supra attigimus, disp. 12, sect. 3, num. 17, et ideo relationes, quae in hac commensuratione ad objectum fundantur, non pertinent ad secundum genus relationum; neque e converso commensuratio vel proportio, quae est inter causam efficientem ut sic ad suum effectum, pertinet ad hunc tertium modum, quia illa vel est sola causalitas seu dependentia effectiva, vel est /p. 839/ tantum similitudo, quae inter causam et effectum intervenire potest.

De relatione unionis .

7. Ad alteram partem illius difficultatis de relatione unionis, et similibus, duobus modis responderi potest. Primo, hanc relationem et similes pertinere ad primum genus horum relativorum, nam unio revera est aliqua unitas, vel est quasi via ad unitatem; imo ipsa identitas specifica vel generica, est etiam veluti unio quaedam plurium in eadem essentia seu ratione formali; ergo multo magis propria et realis unio inter extrema realia, et distincta in re, poterit fundare relationem ad aliud genus pertinentem. Quapropter, licet unitas numerica alicujus rei simplicis respectu suiipsius, vel compositae etiam respectu totius compositi, non possit fundare relationem realem, tamen unitas numerica totius compositi, quatenus in eo uniuntur partes alioqui realiter distinctae, est sufficiens fundamentum relationis realis ad idem genus pertinentis. Atque eadem ratione relatio contactus ad idem genus spectat, et relatio etiam propinquitatis, quia est veluti quaedam similitudo imperfecta in loco; sicut etiam coexistentia ad illud genus pertinet, quia est similitudo quaedam in existendo, et idem est in similibus. Et juxta hunc dicendi modum, relationes causarum ita distribui possunt, ut sola relatio efficientis causae ad secundum genus spectet; relatio vero causae materialis et formalis pertineant ad primum, quia proxima ratio fundandi illas est unio, quia illae causae non causant nisi media unione, ut suis locis vidimus; relatio vero causae finalis ad tertium genus pertinet, eo quod ex speciali ratione sua sit relatio non mutua, ut supra probabiliter diximus , disput. 23, et quia non causat nisi quatenus est ratio ut effectus ordinetur ad ipsam, eique commensuretur.

8. Vel secundo dici posset omnes relationes causarum pertinere ad secundum modum, nam, licet Aristoteles illum praesertim explicuerit in potentia et causalitate activa, quae notior est, tamen, servata proportione, applicari potest ad singulas causas, quatenus in unaquaque est aptitudo ad suum effectum, et propria causalitas, qua suo modo influit in effectum, et effectus pendet ab ipsa. Et quantum ad causam materialem, videtur haec sententia consentanea Aristoteli, qui in illo genere ponit relationem potentiae passivae, cujus causalitas materialis est. Eadem autem /col. b/ ratio esse videtur de relatione potentiae informativae (ut sic dicam) et de causalitate ejus, et de relatione in ea fundata. Et consequenter idem etiam erit de relatione effectuum ad has causas; idemque dici poterit de relatione effectus causae finalis ut sic ad causam suam, nam ex parte causae probabilis existimo illam relationem non esse realem, ut dixi. Et juxta hunc respondendi modum, relatio unionis, quae supponit causalitatem vel aliquam imitationem ejus, reduceretur ad secundum genus relationum; aliae vero relationes propinquitatis, coexistentiae, et similes, ad primum genus sine dubio pertinent. Nulla ergo (ut opinor) inveniri poterit relatio, quae ad haec genera non facile reducatur.