SECTIO IV. QUOMODO DIFFERAT PRAEDICAMENTALIS RESPECTUS A TRANSCENDENTALI.

1. Sed jam occurrit magna difficultas in explicanda differentia inter hos duos ordines respectuum, et consequenter in explicanda ratione ob quam necesse sit praeter transcendentales respectus, praedicamentales admittere.

Proponuntur nonnulla discrimina inter dictos respectus .

2. Variae igitur possunt excogitari differentiae inter hujusmodi respectus. Prima, et quae plures includit, est, quia relatio transcendentalis non requirit eas conditiones quas postulat praedicamentalis relatio, quae praecipue sunt tres, ut infra videbimus. Prima, quod relatio praedicamentalis requirit aliquod fundamentum reale absolutum, ut similitudo albedinem, paternitas vim generandi seu generationem; secunda, quod requirit terminum realem et realiter existentem; tertia, quia petit distinctionem realem, vel saltem ex natura rei, inter fundamentum et terminum. At vero respectus transcendentalis nullam harum conditionum per se requirit. Nam divina scientia, verbi gratia, habitudinem transcendentalem dicit ad divinam essentiam, ut ad proprium objectum, et divinus amor ad divinam bonitatem, et tamen inter ea nulla est distinctio ex natura rei, sed rationis tantum. Rursum transcendentalis respectus non semper requirit realem terminum, sed interdum esse potest ad ens fictum, seu rationis, vel ad extrinsecam aliquam denominationem; ut conceptus seu cogitatio de ente rationis, seu privatione, ut sic, transcendentalem habitudinem dicit ad illud objectum, quod tamen ens reale non est. Saepe etiam hic transcendentalis respectus, licet sit ad terminum realem, non tamen requirit realem existentiam ejus, ut scientia de futura eclipsi /col. b/ dicit habitudinem realem transcendentalem ad illam, quamvis non existat; et idem est in qualibet scientia de objecto possibili, et de potentia respectu actus non existentis. Denique hic respectus transcendentalis nullum requirit fundamentum, respectus enim transcendentalis materiae ad formam nullum habet fundamentum, sed intime includitur in ipsa materia. Et idem est de respectu formae ad materiam, scientiae ad objectum, et similium. Et ratio est manifesta, quia hic transcendentalis respectus non advenit alicui rei jam constitutae in suo esse essentiali, sed est quasi differentia constituens et complens essentiam illius rei, cujus respectus esse dicitur. Et ideo, sicut illa res, cum sit absoluta, non requirit aliud fundamentum ut sit, praeter proprium subjectum, si fortasse sit accidentalis entitas, ita etiam hic respectus transcendentalis non praerequirit fundamentum aliud, sed constituit potius ipsam rem, quae potest esse fundamentum aliarum relationum praedicamentalium.

3. Atque hinc colligi potest aliud discrimen: nam relatio praedicamentalis est quaedam forma accidentalis, adveniens fundamento plene constituto in suo esse essentiali et absoluto, ad quod comparatur ut completa forma in suo accidentali genere, afficiens ipsum, et referens ad aliud. Respectus vero transcendentalis nec comparatur ut accidens, neque ut completa forma ad illam rem quam proxime actuat, et ejus est respectus; sed comparatur ut essentialis differentia, et consequenter ut ens incompletum in illo genere ad quod pertinet illa res quam actuat vel constituit, eamque non proprie refert ad aliud per modum physicae formae, sed illam constituit per modum metaphysicae differentiae, ut ordinatam vel relatam ad aliud.

Objectiones contra positas differentias .

4. Sed hae differentiae partim verae non sunt, partim non videntur satisfacere. Nam quod in prima differentia dicitur inveniri transcendentalem respectum ejusdem rei ad seipsam propter solam distinctionem rationis, verum non est; alias dici etiam posset identitatem rei ad seipsam esse transcendentalem respectum, et ad illum sufficere distinctionem rationis. Quod si dicas requiri distinctionem rationis ratiocinatae, et fundatam in re, saltem sequitur, inter rationem genericam et specificam esse respectum rea- /p. 800/ lem transcendentalem actus et potentiae, quia genus et differentia distinguuntur ratione cum fundamento in re. Item exempla adducta falsa sunt; nam scientia vel amor Dei non dicit respectum realem etiam transcendentalem ad ipsum Deum, ut ad primarium objectum, sed potius illa scientia et amor sunt absolutissima ab omni respectu reali, quia per se primo non respiciunt aliquod objectum extra se. Unde, sicut ibi non distinguuntur actus et objectum nisi ratione, ita nullus intervenit respectus actus ad objectum, nisi rationis. Et ratio universalis est, quia cum respectus et habitudo sit veluti tendentia quaedam ad aliud, non potest inveniri verus et realis respectus ejusdem ad seipsum, nulla in re interveniente distinctione, saltem ex natura rei.

5. Respectus transcendentalis quo modo ad ens rationis possit terminari.– Respectus aliqui transcendentales requirunt existentiam terminorum .– Quod vero ulterius dicitur, transcendentalem respectum interdum esse posse ad ens rationis, est quidem verum, quando ille respectus est ad aliquid, quod se habet per modum objecti, in quo sufficit esse objectivum, ut possit habere rationem termini transcendentalis habitudinis. Et eadem ratione vera est etiam alia pars, nimirum, posse interdum transcendentalem respectum tendere in rem seu essentiam realem, nondum actu existentem, quia etiam ad rationem objecti sufficit saepe esse essentiae, absque esse existentiae. Verumtamen non est in universum verum, quod nullus respectus transcendentalis requirat terminum realem et realiter existentem; nam imprimis actus visionis vel intellectionis creatae intuitivae et naturalis, dicit transcendentalem habitudinem ad rem actu existentem, neque sine illa potest naturaliter esse aut conservari. Deinde, modus actualis unionis dicit transcendentalem respectum ad terminum seu extremum unionis, in quo requirit et realitatem, et actualem existentiam, ita ut neque esse, nec intelligi possit actualis unio realis, nisi actu existat res ad quam sit unio, ut in superioribus saepe tactum est. Actio etiam ut actio, et passio ut passio, dicunt transcendentales respectus ad reale agens, vel patiens actu existens, sine quibus neque esse, neque intelligi possent. Ac denique creatura, praecisa relatione praedicamentali, ex hoc solum quod est ens participatum et dependens, dicit essentialem habitudinem transcendentalem ad /col. b/ primum efficiens, et ad ens per essentiam actu existens. Non est ergo de ratione transcendentalis respectus, ut non requirat in termino realem et actualem existentiam. Ergo ex illo discrimine solum habetur, inter transcendentales respectus quosdam esse qui terminum realem vel actu existentem non requirunt, etiam si sint alii, qui hujusmodi terminum habeant et postulent, in quibus non habet locum illa secunda differentia.

6. Quod si dicas differentiam consistere in hoc, quia respectus transcendentalis ex se non requirit talem terminum, licet ex peculiari aliqua ratione possit illum habere, respectum autem praedicamentalem ex adaequata ratione sua postulare hujusmodi terminum, instari contra hoc potest, quia haec doctrina supponit, inter respectus ad terminos realiter existentes, quosdam esse transcendentales, et alios praedicamentales, qui differunt in ratione ob quam requirunt talem terminum. At vero hoc ipsum est quod inquirimus, quodque non satis videtur explicari, scilicet, quaenam sit haec diversa ratio in his respectibus postulantibus similem terminum, et quaenam sit necessitas multiplicandi illos. Quandoquidem distinctio illa respectuum transcendentalium habentium terminos reales vel non reales, existentes vel non existentes, sufficiens videatur ad quascunque rerum habitudines declarandas.

7. Praeterea quod de fundamento reali asserebatur, non minus obscurum et incertum est. Primo quidem, quia non omnis relatio praedicamentalis requirit fundamentum reale ex natura rei distinctum a suo subjecto, sed solum illa quae medio aliquo accidente substantiae convenit, ut patet de relatione identitatis specificae inter duos homines, vel animas, verbi gratia, quae censetur relatio praedicamentalis, et immediate fundatur in ipsa natura substantiali, de quo infra latius. Deinde relatio praedicamentalis, quae convenit substantiae medio accidente, quamvis comparata ad substantiam dicatur habere aliud fundamentum proximum, nempe illud accidens, quo mediante convenit substantiae, tamen respectu ipsiusmet accidentis immediate et sine alio fundamento illi convenit, ut similitudo albedini; alioqui procedendum esset in infinitum. At vero idem proportionaliter reperitur in relationibus transcendentalibus; nullum ergo est illud discrimen. Declaratur minor, nam si quae sunt relationes transcendentales in ipsismet substantiis inclusae, illae /p. 801/ non requirunt aliud fundamentum; tamen multae aliae sunt quae non conveniunt substantiae, nisi mediis accidentibus, et illae respectu substantiae etiam habent fundamentum, quamvis respectu accidentis illud non habeant, sed immediate talibus accidentibus conveniant. Ut relatio scientiae ad scibile convenit scienti mediante scientia, ipsi autem scientiae immediate inest. Ergo in necessitate fundamenti nullum videtur esse discrimen inter respectus transcendentales et praedicamentales.

8. Contra ultimam allatam differentiam objectio . -- Ultima denique differentia etiam est difficilis ad explicandum, nam vel respectus comparatur ad formam, vel essentiam proxime constitutam per ipsam, vel ad subjectum talis formae. Si priori modo fiat comparatio, tam respectus praedicamentalis quam transcendentalis, est essentialis formae, vel essentiae per ipsum constitutae, et comparatur ad illam ad modum differentiae constituentis ipsam. Unde etiam loquendo de ipso summo genere relationis praedicamentalis, constitui dicitur per ipsum esse ad, tanquam per essentialem modum determinantem communem rationem accidentis, et formaliter ac essentialiter constituentem talem essentiam; ergo in hoc non est differentia inter respectum transcendentalem et praedicamentalem. Si vero posteriori modo fiat comparatio, sicut respectus praedicamentalis est accidentalis alicui subjecto, etiam potest esse respectus transcendentalis; ut respectus scientiae ad objectum, licet sit essentialis scientiae, est tamen accidentalis scienti. Unde, licet ille respectus, metaphysice consideratus, non sit forma physica referens subjectum ad aliud, sed differentia constituens aliquam formam, tamen illa forma, constituta per talem respectum, est forma physica respectiva, referens subjectum ad suum terminum. Neque enim potest forma respectiva informare aliquod subjectum secundum ultimam rationem suam, quin illud referat ad terminum quem ipsa suo modo respicit. Ut in exemplo de gravitate, quod supra ex D. Thoma afferebamus, sicut gravitas est inclinatio ad infimum locum, in quo includit respectum transcendentalem ad illum, ita afficiendo seu informando ipsum grave, inclinat illud, et hoc ipsum est referre illud in centrum. Et idem est de quacunque potentia et scientia, et similibus. Valde ergo obscurum et difficile est, ex his differentiis proprias rationes relationis transcendentalis et praedicamentalis, et ea- /col. b/ rum discrimen, et veram necessitatem admittendi relationes praedicamentales praeter transcendentales colligere.

Alia differentia inter dictos respectus a Cajetano tradita expenditur .

9. Aliter ergo Cajetanus, in opusc. de Ente et essent., cap. 7, quaest. 15, attingens hanc divisionem respectuum realium in transcendentales et praedicamentales, differentiam inter illos declarat ex parte terminorum; nam respectus praedicamentalis (inquit) est, qui respicit terminum pure sub ratione termini; transcendentalis autem respicit aliud, non ut pure terminum, sed sub aliqua alia determinata ratione, vel subjecti, vel objecti, vel efficientis, aut finis. Quae differentia aptior videtur ad hanc rem declarandam, quia omnis respectus sumit speciem suam a termino, seu ab ea re ad quam tendit; et ideo, si quod est discrimen inter hos duos ordines respectuum, ex terminis desumendum videtur. Non est tamen facile ad explicandum quomodo assignata differentia generalis sit, et in quo proprie consistat, seu quid per eam importetur. Ratio difficultatis circa priorem partem est, quia motus, actio et passio dicunt transcendentalem respectum ad terminum, et tamen non respiciunt illum, nisi sub pura ratione termini. Item unio, verbi gratia, hypostatica dicit transcendentalem habitudinem ad Verbum divinum, et tamen non respicit illud, nisi sub pura ratione termini. Ratio vero difficultatis circa posteriorem partem est, quia omnis respectus, si abstracte et in communi sumatur, solum dicit habitudinem ad aliud sub ratione termini, abstrahendo ab aliis rationibus; si vero sumatur contracte, ut est talis vel talis respectus, sive transcendentalis ille sit, sive praedicamentalis, dicit habitudinem ad talem terminum, qui sit vel causa, vel effectus, vel objectum, vel aliam particularem rationem termini habeat. Ut respectus paternitatis, etiamsi praedicamentalis dicatur, respicit talem terminum, qui sit effectus vel productus a patre, et sic de aliis.

Positum discrimen defenditur et probatur .

10. Respondetur tamen ad priorem rationem, laborare in aequivoco. Nam relatio praedicamentalis dicitur respicere aliud, ut pure terminum, quia circa illud nullum aliud munus exercet, nisi respiciendi tantum. Hoc autem modo non potest dici motus, aut actio, vel passio esse purus respectus ad terminum; /p. 802/ nam habitudo motus ad terminum est habitudo viae, per quam ipse terminus in esse constituitur; unde non dicit habitudinem ad terminum, ut respiciendum tantum, sed ut constituendum per ipsum, et ita non respicit ut pure terminum in praedicto sensu: atque idem est proportionaliter de actione et passione; unio vero hypostatica dicitur a Theologis attingere Verbum ut purum terminum, ut per illam particulam, purum , excludant omnem causalitatem propriam quam Verbum ut sic habet circa talem unionem; non est tamen Verbum pure terminus illius unionis in eo sensu in quo hic dicitur de termino relationis praedicamentalis, quia illa unio, ut est realis modus humanae naturae, non utcunque respicit Verbum, sed realiter illi conjungit humanam naturam, et realiter attingit Verbum ipsum tanquam alterum extremum illius unionis, a quo intime et realiter pendet, quamvis sine propria causalitate. Sic igitur universaliter convenit formae, vel modo absoluto includenti respectum transcendentalem, aliquod reale munus exercere circa illum, ad quem dicit respectum, vel causando, vel uniendo, vel repraesentando illum, vel aliquid aliud simile efficiendo, et hac ratione dicitur non respicere illum ut pure terminum. At vero relatio praedicamentalis ita respicit terminum, ut circa illum nullum aliud munus exerceat, nisi pure respicere, ut patet in similitudine unius albi ad aliud: et hoc modo dicitur esse proprium talis relationis respicere aliud ut pure terminum.

11. Unde etiam patet responsio ad alteram rationem, in qua etiam laboratur in aequivoco. Nam respicere aliud ut pure terminum, non est respicere terminum abstracte et in communi, ut videtur in argumento supponi; constat enim praedicamentales relationes specificas et diversarum rationum, tendere etiam in terminos particulares et diversarum rationum. Omnibus tamen illis commune est, ut circa illos terminos, etiam ut tales sunt, nullum aliud munus exerceant, nisi respiciendi illos; et ideo semper eos respiciunt ut pure terminos, etiamsi sub propriis eorum rationibus eos respiciant. Quod secus est in respectu transcendentali, ut declaratum est. Sic ergo explicata illa differentia, vera et universalis esse videtur, recteque explicare proprium munus relationis praedicamentalis, quod est referre formaliter seu respicere aliud, a munere et officio respectus transcendentalis, quod est constituere formam vel naturam, /col. b/ aliquid causantem, vel operantem aliquo modo circa rem ad quam dicit habitudinem, vel e converso.

Aliud discrimen ex praecedenti colligitur .

12. Atque hinc oritur alia differentia communiter recepta, quae licet a posteriori esse videatur, confert tamen ad explicandam naturam horum respectuum. Respectus ergo praedicamentalis talis est, ut a natura non sit per se intentus, et ideo nunquam per se fit ex vi actionis alicujus agentis, sed consequitur posito fundamento et termino, teste Aristotele, 5 Physicorum, cui in hoc caeteri consentiunt. At vero respectus transcendentalis saepe est per sese maxime intentus a natura, et ideo forma essentialiter includens talem respectum saepe fit formaliter ac per se primo per actionem propriam; per calefactionem, verbi gratia, fit calor, ut inhaerens, in quo intime includitur transcendentalis respectus; et per actionem videndi fit actus includens transcendentalem habitudinem ad objectum; et per actionem unitivam fit modus unionis, qui includit transcendentalem habitudinem ad unibilia; idemque in multis aliis videre licet. Et hoc ipsum fortasse est quod Scotus distinxit de relationibus extrinsecus et intrinsecus advenientibus, dicens, ad priores posse terminari per se actionem, non vero ad posteriores, quae solae sunt praedicamentales. De qua divisione sub illis vocibus dicemus disputatione sequenti, quae erit prima de sex ultimis praedicamentis, propter quae videtur Scotus potissimum invenisse distinctionem illam. Quae sub illis vocibus non est nobis necessaria, et res ipsa non limitatur ad sex ultima praedicamenta, sed in aliis etiam invenitur, ut ibi videbimus.

13. Ratio ergo hujus discriminis inter relationes praedicamentales et transcendentales est, quia relatio praedicamentalis non est in rerum natura instituta ad aliquod peculiare munus obeundum, sed ad hoc solum res alias comitari dicitur, ut aliquae res sese respiciant ex vi alicujus rationis, seu fundamenti realis, quod in ipsis supponitur, et ideo talis relatio nihil aliud est quam respectus consurgens posito fundamento et termino, nunquam autem per se fit. Respectus autem transcendentalis convenit alicui formae vel entitati, aut modo entis, quatenus a natura per se est institutus et ordinatus ad aliquod peculiare munus, quod potest per se intendi per aliquam actionem; et ideo ille etiam respectus /p. 803/ potest per se fieri per actionem, ut inclusus in forma dicente talem respectum. Cum enim talis forma in proprio et specifico conceptu illum respectum includat, non potest ille respectus minus esse per se intentus, aut minus per se fieri, quam ipsa forma, cum actio et intentio agentis per se tendat ad totam formam, usque ad specificam rationem ejus.

Aliud discrimen inter dictos respectus .

14. Et hinc etiam fit ut relatio pura et praedicamentalis nunquam sit principium agendi, tum quia sicut nunquam per se fit, ita etiam nunquam per se agit; tum etiam quia, ut diximus, non est instituta a natura ob aliquod peculiare munus per se necessarium ad esse, vel fieri rei, sed solum est quidam respectus ex consequenti resultans; principia autem agendi sunt per se instituta, et ad peculiare munus ordinata. At vero forma dicens respectum transcendentalem, secundum propriam etiam rationem respectivam, saepe est principium per se agendi, ut patet de scientia, potentia, et similibus.

Quarta differentia, et aliarum explicatio .

15. Tandem ex his intelligitur, respectum praedicamentalem concipiendum esse tanquam formam quamdam minimam et accidentalem, quae non dat subjecto aliquod esse, nisi respicere aliud, neque ad aliquid aliud in natura deservit. Respectus autem transcendentalis non est concipiendus tanquam integra forma, cujus munus sit tantum referre, sed est essentialis modus, seu differentia alicujus formae seu entitatis, quatenus ad causandum aliquo modo, vel operandum circa alia, per se primo instituta est, vel e converso, quatenus ab alia essentialiter pendet. Et juxta hanc rationem explicandi hos respectus, potest ad eumdem sensum reduci differentia superius tacta, quod respectus transcendentalis semper est intrinsecus et essentialis alicui entitati, sub entitate modos etiam reales comprehendendo; relatio autem praedicamentalis habet propriam et peculiarem rationem accidentis. Et ita etiam possunt ad convenientem sensum reduci duae aliae differentiae sumptae ex parte fundamenti, et realitatis, seu existentiae termini.

Quae relationes sint praedicamenti Ad aliquid.

16. Tandem ex his differentiis concluditur, respectus transcendentales, etiamsi vere sint /col. b/ in rebus secundum proprium esse eorum non pertinere ad unum aliquod speciale praedicamentum, quia res illae, seu naturae, vel essentiae quibus conveniunt, ad varia munera, et interdum primo diversa ordinantur, ideoque ad varia praedicamenta revocantur, juxta diversas eorum conditiones et naturas. Et ideo praedicamentum Ad aliquid solas illas relationes complectitur, quae proprie ac peculiariter praedicamentales appellantur, nam omnes illae inter se conveniunt, et ab aliis distinguuntur in peculiari modo pure referendi rem quam afficiunt. Et ideo generatim etiam conveniunt in modo quo esse incipiunt per coexistentiam extremorum, seu fundamenti et termini, et in aliis conditionibus quas requirunt, ut ex discursu sequentis sectionis magis constabit.

Responsio ad quartam difficultatem, ex sectione prima relictam .

17. Scientia, an secundum Aristotelem sit de genere relationis.– Singulas scientias ad singula objecta referri oportet. -- Ex his etiam soluta relinquitur difficultas tacta in argumento quarto primae sectionis. Nam respectus illi, in quibus ibi fit inductio, omnes sunt transcendentales, et ut sic fatemur non pertinere ad speciale praedicamentum. Unde in illo speciali exemplo, quod ibi tangitur de scientia, quatenus dicit respectum ad scibile, fateor responsiones ibi tactas ex Aristotele, capit. de Qualitate, magnam habere difficultatem. Nam prima videtur satis improbata objectionibus ibi factis, quae confirmari possunt testimoniis ejusdem Aristotelis, 4 Topicorum, cap. 1, loco 4, ubi generatim ait, Here I am following the reading of Rábade Romeo, et al ., rather than that of the Vivès edition, which is Ȝagit.ȝ ^†3 genus et speciem in eadem divisione, scilicet praedicamentali, esse oportere, et in particulari adhibet exemplum de Ad aliquid: Nam genera (inquit) eorum quae sunt ad aliquid, oportet habere species quae sint etiam ad aliquid, et e converso ; et idem ait de qualitate; idemque repetit 5 Topicorum, cap. 4, loco 39, ubi sic ait: Amplius in his quae ad aliquid sunt, considerandum, si ad quod genus assignatur, et species ad illud quoddam assignatur, ut si opinio et opinatum, et quaedam opinio ad quoddam opinatum; si autem non sic assignatur, manifestum, quoniam peccatur . Idemque patet ex regulis positis ab Aristotele in Antepraedicament., c. 3, praesertim illa: Genera non subalternatim posita, non habent easdem differentias . Et in praesenti satis constat ex re ipsa; nam quaelibet /p. 804/ scientia secundum propriam et specificam rationem suam dicit propriam habitudinem ad suum proprium objectum. Quod enim Soto ait in praedicamento qualitatis, exponens illum locum Aristotelis, licet scientia ut sic dicat habitudinem ad scibile, ut mensurabile ad mensuram, tamen scientias particulares non dicere proprias relationes mensurabilis ad propria objecta, hoc (inquam) falsum est, et contra expressa verba Aristotelis in dicto loco sexto Topicorum, et contra manifestam rationem. Nam, sicut veritas scientiae in communi mensuratur ex objecto scibili in communi, ita veritas hujus scientiae ex hoc objecto scibili. Item, quia determinata scientia sumit suam speciem ex habitudine ad suum objectum; ergo non solum ut scientia, sed etiam ut talis scientia, dicit respectum ad tale scibile.

18. Quare dicendum est, Aristotelem non approbasse illam primam responsionem, et ideo addidisse secundam, nimirum, eamdem rem quae est scientia, in diversis praedicamentis collocari, scilicet, qualitatis, et Ad aliquid, utique sub diversis rationibus, nam sub una et eadem non potest una res in diversis praedicamentis constitui. Sed contra hanc etiam responsionem non parum urgent objectiones superius appositae, et ideo aliqui sentiunt Aristotelem ibi non ex propria sententia esse locutum, sed juxta opinionem eorum qui amplectebantur primam definitionem relativorum, quam in cap. de Ad aliquid, tradiderat, scilicet omnia, quae ad aliquid aliquo modo dicuntur, esse de praedicamento Ad aliquid. Nam juxta illam ibidem subjunxerat, habitum, dispositionem et scientiam esse ad aliquid; postea vero illam definitionem non approbat, et ideo neque censendus est approbare omnia quae ex illa consequuntur, quamvis insinuet quomodo juxta illam consequenter loquendum sit. Nec vero satisfacit alia responsio, quod haec sint tantum relativa secundum dici, nam sufficienter ostenditur, in proprio esse harum rerum includi respectum. Vera ergo responsio est illa quae ultimo loco, in eodem argumento quarto, proposita est, nimirum, scientiam, et alia hujusmodi entia secundum essentialem suam rationem non dicere respectum praedicamentalem, sed transcendentalem tantum, et ideo ut sic non pertinere ad praedicamentum Ad aliquid. Quatenus vero scientiae adjungi potest aliquis purus respectus accidentalis, et extra essentiam ejus, ut sic non pertinere ad /col. b/ praedicamentum qualitatis, sed Ad aliquid. Juxta quem sensum posset etiam explicari secunda Aristotelis responsio.

19. Quae sit ratio asserendi relationes praedicamentales .– - Erat vero ultima replica, quae per interrogationem fiebat in illo quarto argumento, scilicet, quid necesse sit hujusmodi respectus accidentales et praedicamentales adjungere et admittere, praeter transcendentales. Si enim attente considerentur rationes quibus a doctoribus probari solet, dari relationes reales, illae certe maxime probant dari in rebus hujusmodi respectus reales secundum esse, ut maxime videre licet apud D. Thomam, in 1 p., quaest. 13, art. 7, et quaestione vigesima octava, articulo 1, et 2; et Scotum, in 2, dist. 1, et alios supra citatos. Quod vero praeter relationes transcendentales dentur praedicamentales ab illis distinctae, non videtur posse demonstrari. Nihilominus tamen sufficit communis philosophorum consensus, ut ab ea sententia nullo modo recedendum sit. Ratio autem introducendi et admittendi hujusmodi respectus fuit, quia invenimus multas praedicationes respectivas accidentales, quae non desumuntur ex solis transcendentalibus respectibus, ut esse patrem, similem, aequalem, etc.; neque etiam ortae sunt ex aliqua apprehensione aut fictione intellectus, sed ex rebus ipsis, in quibus existunt formae, a quibus tales denominationes et praedicationes oriuntur. Neque etiam tales denominationes sunt extrinsecae, id est ab extrinsecis rebus aut formis desumptae, nam res non dicitur similis alteri per quod in altera est, sed per id quod in se habet, et sic de caeteris. Hinc ergo intellectum est, hujusmodi denominationes desumi a quibusdam respectibus resultantibus ex coexistentia plurium rerum habentium ad id sufficiens fundamentum, quorum munus solum est referre et ordinare unam rem ad aliam, ita ut una alteram respiciat ratione alicujus fundamenti quod in ea supponitur. Et hi respectus, quoniam peculiarem modum habent efficiendi, in proprio praedicamento collocati sunt.

20. Addo vero, hanc communem sententiam, et rationem ejus, faciliorem et verisimiliorem fieri, si dicamus has relationes praedicamentales non esse novas res, aut modos reales ex natura rei distinctos ab illis rebus in quibus fundari dicuntur, sed illasmet res duplicem habere modum denominandi: unum per se, et (ut ita dicam) ex primaria /p. 805/ institutione sua; alium quasi resultantem ex coexistentia unius rei cum alia. Prior modus denominationis vel est omnino absolutus, vel, si includat respectum, erit transcendentalis, qui saepissime non postulat coexistentiam alterius extremi ad quem tendit, et quando illum requirit, non ideo est quia talis respectus consurgat quasi per accidens ex coexistentia talium extremorum, sed quia talis res est per se instituta ad actualiter exercendum aliquod munus circa aliam, quod exercere non potest nisi circa rem existentem, et hoc modo explicata, quaedam differentia relationum transcendentalium supra tacta, optima est. Posterior vero denominatio est peculiari modo respectiva, et ex suo genere accidentalis, quia quod una res coexistat alteri, praecise spectando conceptum et rationem coexistentiae, est extra rationem uniuscujusque rei, et ideo denominatio etiam quae requirit hanc coexistentiam, non ob aliam causam, nisi ut ex ea resultet talis denominatio, accidentaria est. Et ideo, licet in re sumatur ab eadem entitate, tamen quia accidentaria est, habet sufficiens fundamentum distinctionis, ut intellectus concipiat illam entitatem ad modum duarum formarum. Ac denique quia denominatio illa ex rebus ipsis sumitur, sufficit etiam ut ratione illius speciale praedicamentum accidentis realis et respectivi constituatur. Hoc ergo modo videtur sufficens ratio reddi et praedictae divisionis, et constitutionis praedicamenti Ad aliquid.

21. Relationes in divinis quales . -- Hic vero occurrebat difficultas theologica de relationibus divinis, quomodo ad illas applicari possit doctrina data, et ad quod membrum dictae divisionis revocandae sint. Sed haec disputatio ad nos non spectat, neque oportet ut praedicta omnia in illis relationibus locum habeant, quia illae relationes non sunt accidentales, sed substantiales. Certum est tamen non esse relationes tantum secundum dici, sed secundum esse, neque esse proprie in rigore relationes praedicamentales, quia substantiae sunt infinitae, et altioris ordinis, ideoque in nullo praedicamento collocantur; unde neque etiam habent illam imperfectionem seu modum essendi per resultantiam ex fundamento et termino, sed sunt, vel ex se, ut relatio producentis, verbi gratia, paternitas, vel per se producuntur per propriam productionem, aut (ut juxta nostrum modum concipiendi loquamur) comproducuntur, et, formaliter loquendo, per se attinguntur per /col. b/ ipsas origines, ut filiatio, et processio passiva. Sunt ergo illae relationes altioris ordinis, eminenter complectentes quidquid perfectionis et proprietatis necessariae ad verum respectum realem reperitur in respectu transcendentali, et praedicamentali, seclusis imperfectionibus.