SECTIO VII. UTRUM RES PERMANENTES ET NATURA SUA CORRUPTIBILES PROPRIAM ET INTRINSECAM HABEANT DURATIONEM, ET QUAENAM VEL QUALIS ILLA SIT

Opinio D. Thomae refertur

1. Auctores qui non discernunt has durationes nisi per rationem mensurae negant in his rebus corruptibilibus esse propriam aliquam durationem a tempore distinctam, quoniam hae omnes res tempore mensurantur. In qua sententia videtur esse D. Thomas, I, q. 10, a. 4, ubi ait in solutione ad 3, esse rerum corruptibilium mensurari tempore. Distinguendum vero est, iuxta hanc sententiam, inter res corruptibiles corporales, quae possunt esse tam substantiae quam accidentia, et res corruptibiles spirituales, quae solum esse possunt aliqua accidentia vel motus aut operationes substantiarum immaterialium. Nam, licet hae omnes res dicantur tempore mensurara, non tamen eodem, quia cum hae res sint diversorum ordinum, debent in suis ordinibus habere mensuras proportionatas, neque res superiores debent inferiori subdi mensurae. Et ideo praeter hoc nostrum tempus, quo nos corporalia mensuramus, constituitur aliud spirituale tempus in superioribus motibus angelorum, seu in actibus supremi angeli, in quibus propria est successio aut duratio, qua possunt motus inferiorum angelorum mensurari. Quia vero illi motus et continua successione fieri possunt et discreta, ideo duplex etiam tempus in eis distinguitur, continuum, videlicet, et discretum, quibus suae partes suave instantia propria tribuuntur.

Eadem opinio exponitur et has res permanentes habere propriam durationem ostenditur

2. Sed licet concedamus haec omnia suam habere veritatem, praecise considerando rationem communis aut extrinsecae mensurae, ut in sequentibus explicabimus, non tamen negandum est quin in rebus permanentibus et corruptibilibus, de quibus nunc agimus, sit propria et intrinseca duratio, a qua formaliter durare denominantur. Hoc enim probatum satis relinquitur ex dictis de duratione in communi et de caeteris durationibus, de quibus hactenus egimus, nam ea generaliter ostendunt in omni re hoc ipsum quod est durare esse aliquid rei intrinsecum et absolutum. Immo, necesse est ut hoc supponat illa sententia de extrinseca mensura; nam si tempus mensurat esse rerum corruptibilium, quid in illo mensurat? non quidem perfectionem, quia ex temporis duratione cognosci non potest an esse unius rei sit perfectius quam esse alterius, nec maior duratio in tempore addit rei permanenti maiorem perfectionem, per se loquendo; ergo mensurat tempus huiusmodi esse quantum ad durationem eius, seu (quod idem est) quantum ad permanentiam in actuali exercitio existendi; ergo illa mensura, si est, supponit in his rebus intrinsecam durationem; habent ergo res omnes permanentes etiam corruptibiles suam propriam et intrinsecam durationem, et hoc est veluti primum fundamentum seu principium praesentis quaestionis. Ex quo facile erit definire omnia quae de huiusmodi duratione inquiri possunt, servata proportione ad ea quae de caeteris dicta sunt.

Qualis sit dicta duratio

3. Primo itaque sequitur ex illo principio hanc durationem intrinsecam harum rerum esse permanentem, per se ac proprie loquendo. Probatur primo, quia quale est esse, talis est duratio. Secundo, quia non potest esse successio in duratione, nisi sit in ipso esse. Dices esse harum rerum corruptibilium non esse simpliciter permanens, sed variabile, non solum quia ex esse facile transit in non esse, sed etiam quia ipsummet esse videtur consistere in quadam continua acquisitione et deperditione suarum partium, ut patet inviventibus corruptibilibus, et in qualitatibus quae fere semper in quadam mutatione persistunt. Respondetur primum, ex eo quod illud esse est transmutabile in non esse vel generabile post non esse, solum sequi in hac duratione reperiri successionem quasi discretam respectu oppositi termini, eo modo quo illam explicuimus in aevo, quod non est inconveniens, sed eadem vel maiori ratione necessarium quam in aevo.

4. Esse rerum corruptibilium non semper in fluxu consistit .— Falsum autem est quod esse harum rerum corruptibilium in continua successione aut variatione consistat. Nam imprunis multae sunt res corruptibiles quae diu permanent sine acquisitione vel amissione alicuius partis substantiae suae vel entitatis, ut videre licet in auro et in lapidibus et fere in aliis rebus inanimatis, quae non facile patiuntur vel alterantur a suis contrariis agentibus. Et in accidentibus etiam permanentibus id est manifestum et specialiter in operationibus angelorum id inferius declarabimus. Deinde, licet in viventibus corruptibilibus continua vel fere continua sit amissio et acquisitio alicuius substantialis partis, quod suo etiam modo in igne experimur, tamen substantiale esse harum rerum non consistit in hac successione, sed illa indigent in aliqua actione sua ut per eam se in esse conservent. Tamen nihilominus tota ipsa substantia simpliciter permanens est, et partes illae quae successive acquiruntur, in facto esse permanenter durant, et quae successive corrumpuntur, habuerunt etiam esse permanens, quamvis corruptibile. Habent ergo hae res durationem permanentem, et ex se totam simul, quamvis, quia corruptibiles et partes etiam extensionis habent, ex accidenti contingat quasdam partes corrumpi aliis manentibus, vel etiam novas aggenerari et addi praeexistentibus, quod non mutat naturam et rationem durationis permanentis, nam id est accidentarium, per se autem est ut permaneant et possint esse simul.

5. Duratio rerum permanentium corruptibilium ut differat ab aevo .— Secundo, ex eodem principio colligimus hanc durationem esse diversae rationis ab aevo, prout de illo dictum est sectione praecedenti; nam, licet conveniant in ratione communi indivisibilis, permanentis ac dependentis durationis, differunt essentialiter in modo permanendi. Probatur quia haec duratio ita est permanens, ut sit ab intrinseco defectibilis; ergo differt essentialiter ab aevo, quod ab intrinseco deficere non potest; nam hi duo modi permanendi in esse non minorem habent differentiam in ratione durationis, quam habeant esse corruptibile et incorruptibile in ratione essendi. Sed quaeres quaenam duratio haec sit, cum non sit aeternitas, neque aevum, neque etiam possit esse tempus, cum non sit duratio successiva, sicut est tempus. Respondetur: si de re ipsa inquiritur quid sit, iam explicatum est per definitionem eius; est enim creata duratio permanens, ac defectibilis ab intrinseco. Si vero quaeratur quomodo nominanda sit, non est quaestio magni momenti. Quidam eam aevum appellant, non in proprietate superiori sectione explicata, sed quatenus ea vox ad quamlibet longiorem durationem significandam extenditur. Quod non adeo placet, quia nomen aevi iam est appropriatum ad perfectiorem significationem, et quia haec duratio indifferens est ad longaevam et brevem. Alii putant posse vocari tempus , non quia vere ac intrinsece tempus sit, quia tempore mensuratur, quod etiam est satis improprium. Durandus vera, In II, dist. 2, q. 6, vocat eam instans permanens . Potest etiam vocari duratio rerum corruptibilium . Denique si non habet simplex nomen impositum, sua definitione vel alio termino complexo nominari potest; neque in hoc amplius insistendum est.

6. Tertio, sequitur ex dictis hanc durationem non esse realem mensuram durationis quoad permanentiam et quasi continuationem eius. Hoc admittunt omnes in hac duratione, etiamsi de aevo aliter loquantur. Est tamen eadem ratione probandum, quia haec duratio nec potest esse mensura intrinseca eius rei cuius est duratio, quia neque ab ea distinguitur in re, neque etiam notificat per modum mensurae esse aut durationem eius. Rursus nulla duratio huius ordinis est mensura extrinseca aliarum in praedicta ratione et proprietate, tum quia, cum per se sit indivisibilis quoad permanentiam, non potest per se deservire ad cognitionem ut mensura latitudinis seu per modum extensionis; tum etiam quia haec duratio est ex se indifferens ut plus vel minus duret secundum coexistentiam ad reale tempus; neque inde, per se ac praecise loquendo, eugetur aut minuitur; ergo per se non est apta mensura ut certam cognitionem efficiat de quantitate vel permanentia alterius durationis. Denique, quae in hoc puncto de aevo diximus, communia sunt huic durationi, quia ratio ob quam hae durationes non sunt per se aptae ad mensurandum dicto modo, provenit ex indivisibilitate et permanentia in qua conveniunt, non ex immutabilitate intrinseca in qua differunt. Neque in hoc superest difficultas alicuius momenti, quia iam diximus nos non loqui de mensura perfectionis, quae ita potest attribui alicui durationi perfectissimae in hoc ordine respectu aliarum, sicut potest attribui in quolibet genere perfectissimae speciei.

Quomodo haec duratio multiplicetur

7. Quarto, colligitur ex dictis hanc durationem nullo modo esse unam respectu omnium rerum corruptibilium; quia si non est una in ratione extrinsecae mensurae et durationis, ut sic, non superest modus quo sit una. Multiplicatur ergo haec duratio in singulis rebus durantibus iuxta earum multitudinem, quod etiam facile concluditur ex primo principio posito, quod haec etiam duratio est intrinseca rei duranti, adeo ut in re ab illa non distinguatur. Unde etiam fit ut iuxta varietatem rerum sic durantium, ipsae etiam durationes variae sint, eadem proportione qua idem diximus in aevo. Est ergo haec duratio tum substantiarum, tum etiam accidentium; sed in substantiis semper est materialis, in quo differt ab aevo, quod et immateriale et materiale esse potest. Et ratio est quia substantia corruptibilis non potest esse nisi materialis; incorruptibilis vero, et materialis et immaterialis esse potest. At vero duratio haec haec alit. aevi. ^†9 prout est in accidentibus, et materialis et immaterialis esse potest; nam non solum materialia accidentia, sed etiam immateriales operationes alioqui permanentes et indivisibiles quoad extensionem durandi, possunt esse ab intrinseco corruptibiles et transmutabiles quoad suum esse. Sic enim operationes liberae angelorum sive elicitive ut opera voluntatis, sive imperative ut opera intellectus, sunt defectibiles et transmutabiles in esse per intrinsecam potentiam et capacitatem suae causae, quae pro sua libertate potest magis vel minus in huiusmodi operatione durare, vel ab una in aliam transire. Loquor autem de operationibus liberis; nam si quae est in angelo operatio omnino necessaria ex intrinseca natura, illa incorruptibilis censenda erit, et consequenter per aevum durare, sicut de cognitione naturali qua angelus se intuetur, probabiliter opinatur D. Thomas, Quodl. V, a. 7. Secus vero est de aliis operationibus ex se transmutabilibus.

De instantibus angelicis et tempore ex eis composito digressio

8. Atque hinc etiam intelligitur quae sint instantia angelica, quae theologi operationibus angelorum tribuunt, uno excepto Scoto, qui illis tribuit durationem aevi, In II, dist. 2, q. 4, quia non satis consideravit differentiam illam durationis ab intrinseco mutabilis vel immutabilis esse essentialem. Non potest ergo duratio illarum operationum liberarum et transmutabilium esse aevum et ideo, ut intelligeretur esse distincta, instans angelicum vocata est. Instans quidem propter indivisibilitatem, et quia non semper permanet, sed transit; angelicum vero, quia non indivisibiliter transit, sicut instans nostri temporis, sed diu permanere potest. Et hinc accepit Durandus ut omnes durationes similes in praedicta communi ratione instantia vocaret. Et haec doctrina de instantibus angelicis est D. Thomae et aliorum, quos statim referam.

9. Quid sit tempus discretum .— Quia vero in his angelorum operationibus quaedam successio reperitur, quatenus angelus ab una intellectione in aliam, vel ab una volitione in aliam transit, ideo ulterius progrediuntur theologi, et inter durationes harum operationum successionem etiam considerant non quidem continuam, cum sit inter res indivisibiles, sed discretam; et durationem illam, quae ex illa successione consurgit, tempus discretum vocant, quod aiunt componi ex dictis instantibus indivisibilibus sibi succedentibus. Quae doctrina sumitur ex D. Thoma, I, q. 10, a. 5, ad 1, et q. 56, a. 3, quam amplectuntur omnes thomistae, et Henric., Quodl. XII, q. 8. De quo tempore putant locutum fuisse August., VIII Genes. ad litter., c. 20, cum dixit movere Deum angelicam creaturam per tempus.

10. Tempusne discretum aliquatn speciem pro prie constituat .— Estque vera haec doctrina quoad rem quam continet. Solum adverto huiusmodi tempus discretum considerandum non esse per modum alicuius entis quod sit per se unum, aut tamquam pertinens ad aliquam speciem quantitatis, ut Henricus supra sentit; in quo merito ab Scoto impugnatur, quia neque illa instantia sunt quantitates continuae, ut ea ratione numerus eorum dicendus sit proprie species quantitatis discretae; neque etiam illa successio est secundum aliquem ordinem per se quem talia instantia inter se habeant, sed solum est ex mutabilitate et voluntate operantis. Item non magis est in hoc tempore aliqua propria ratio mensurae quam in instantibus eius, quia numerus vel multitudo non participant rationem mensurae nisi ratione unitatis, vel per reductionem ad illam. Et praeterea, quia ex hoc tempore angelico non potest sumi ulla certitudo de operationibus alterius angeli, neque quoad numerum earum, nam dum unus angelus, sive superior sive inferior, permanet in una indivisibili operatione, potest alius plurium successionem habere, et e converso; neque etiam quoad permanentiam singularum operationum, propter eamdem causam, scilicet, quia una operatio indivisibilis potest durare in uno angelo per tempus discretum plurium operationum alterius angeli, et e converso; et ipsa instantia, quae in se sunt indivisibilia, sunt indifferentia ad diuturnam vel brevem durationem, et ideo nihil fixum et certum potest in eis sumi ut induant rationem mensurae. Quapropter omnes hae durationes solum in absoluta ratione durationum considerandae sunt, et, secundum eam, proportionem servant ad res durantes, et in eis multiplicantur, ut satis explicatum est. An vero aliquo modo mensurari possint et per quam mensuram, inferius dicemus.