SECTIO XI. AN MATERIA INCORRUPTIBILIUM CORPORUM SIT EIUSDEM RATIONIS CUM ELEMENTARI

1. In hac re fuit sententia Avicennae eamdem secundum speciem esse materiam omnium corporum, tam caelestium quam terrestrium, tam corruptibilium quam incorruptibilium, quam opinionem multi ex theologis secuti sunt, praesertim Aegidius locis citatis, et in eamdem inclinat Scotus et alii. Potest autem haec sententia duobus modis defendi. Primo asserendo caelum esse corpus corruptibile et elementaris naturae, et hoc modoo eam docuit Plato, ut etiam D. Thomas infra citandus meminit; et Nemesius, lib. De Natura hominis, c. 5, refert Platonem posuisse caelum ex igne et terra. Secundo, potest illa sententia defendi simul cum caeli incorruptibilitate, et utroque modo a nobis tractabitur, quamvis in praesenti nos potius supponamus incorruptibilitatem aliquorum superiorum corporum, et ea incorruptibilitate supposita, materialem causam eorum inquiramus. Fundari autem potest praedicta opinio partim in naturali ratione, partim theologica.

2. Prima ratio metaphysica est, quia impossibilis videtur distinctio specifica inter materias, quia teste Aristotele, VII Metaph., text. 49, actus est qui distinguit, praesertim specifice et essentialiter; sed quaelibet materia est pura potentia; ergo non potest in ea reperiri distinctio specifica. Et confirmatur quia materia prima est infimum ens substantiale quod esse potest, et ideo ab Augustino dicitur esse prope nihil; ergo intra latitudinem materiae non potest dari specifica distinctio; alias, cum duae res specie diversae necessario sint inaequalis perfectionis, esset una materia essentialiter perfectior alia atque ita aliqua materia non esset infimum ens nec summe distans a Deo, quod repugnat imperfectioni materiae. Nam pura potentia extreme opponitur puro actui, videnturque esse quasi duo extrema totius latitudinis substantiarum; unde sicut in puro actu non potest esse specifica distinctio, ita nec videtur possibilis in pura potentia.

3. Secunda praedictae opinionis ratio sit, quia talis distinctio necessaria non est. Si quid enim cogeret ad illam introducendam, maxime incorruptio caelorum; sed hoc non. Primo quidem quia, licet caeli nunquam actu corrumpantur, non inde fit ab intrinseco esse incorruptibiles; fieri enim potest ut, licet ex vi suae compositionis substantialis caelum corruptibile sit, de facto tamen nunquam corrumpatur, quia in suo loco naturali existens et distans ab omnibus agentibus contrariis, est ita dispositum ut omnibus resistere possit. Vel secundo quia, licet caelum constet ex hac materia, potest esse naturaliter incorruptibile ab intrinseco. Quia sola materia prima non est sufficiens principium corruptibilitatis, nisi etiam forma talis sit ut unio eius sit separabilis a materia, quod duplici ex capite provenire solet, scilicet, vel quia unitur materiae mediis dispositionibus habentibus contrarium, quae duae rationes inveniuntur in formis rerum generabilium, non autem in formis caelorum; nam forma caeli propter suam eminentem perfectionem virtute continet inferiora, et ita per sese replet totam materiae capacitatem et praeterea Praeterea, alit. propterea. ^†2 unitur materiae per dispositiones non habentes contrarium; unde Aristoteles inde solum probavit caelum esse incorruptibile quia non habet contrarium. Sic ergo conficitur ratio; nam ut caelum sit incorruptibile satis est quod unio eius cum materia sit naturaliter indissolubilis; sed hoc esse potest absque diversitate materiae propter modum informationis et dispositionum; ergo propter hanc causam non oportet illam materiarum distinctionem introducere. Quod potest declarari exemplo theologico; nam unio humanitatis Christi ad Verbum indissolubilis est, quamquam illa humanitas ex se sit capax propriae subsistentiae et illa careat, quia subsistentia Verbi talis est ut repleat capacitatem humanitatis et contrarium non habeat; sic ergo in praesenti intelligi potest de informatione formae caeli, etiamsi sit in materia rerum generabilium. Et confirmatur quia alias, si propter incorruptibilitatem caelorum oporteret materiam eorum distingui a materia inferiori, eadem ratione distinguenda esset materia uniuscuiusque caeli a materia aliorum, quod videtur valde absurdum; sequela autem patet a paritate rationis.

4. Theologico argumento roboratur praecedens opinio .— Tertio addunt theologi fundamentum sumptum ex prima rerum creatione, quod hic praetermittere non possumus ut declaremus metaphysicam non repugnare theologiae. Aiunt ergo ex historia Genesis constare Deum ex eadem materia caelos et elementa condidisse, ideoque nulla esse corpora quae ex distinctis materiis constent. Antecedens probatur ex illis verbis Genes., 1: In principio creavit Deus caelum et terram, terra autem erat inanis et vacua, et tenebrae erant super faciem abyssi . Ubi August., XII Confess., c. 7, intelligit per caelum significari naturam angelicam, nomine autem terrae materiam primam ex qua omnia corpora formata sunt. Alii vero, quia illa interpretatio illius vocis caelum nimis videtur metaphorica, nomine caeli significari dicunt caelum empyreum quod est sedes beatorum, de quo multa in antiquis Patribus leguntur, ut videre licet apud Damascen., lib. II Fidei, c. 6; et Theodoretum, Quaestion. super Genes., q. 11 et 14; et Basilium, hom. 2 et 3 in Genesim; et Bedam, in suo Hexamer., in princ.; et Chrysostom., exponentem verba illa ad Hebr., 8: Sanctorum minister et tabernaculi Dei quod fixit Deus et non homo ; et Hilarium, in illa verba Ps. 122: Ad te levavi oculos meos, qui habitas in caelis ; et Diodorum, apud Lippomanum, in Catena super Genesim. Nomine autem terrae significari dicunt materiam primam, seu corpulentam massam ex qua Deus omnia corpora formavit, in quo cum Agustino conveniunt. Quam opinionem sequitur Abulensis, in Genesim; et tribui solet Bedae, Straboni et Hugoni Victori; et eamdem insinuat Theophil. Antiochenus, lib. II ad Autolycum, aliquantulum a principio; et Philastrio, lib. de Haeresibus, inter ignorantias quorumdam haereticorum refert quod duplicem terrae acceptionem ignoraverint. Una, qua significat hoc elementum quod inhabitamus; altera, qua significat Hyle, id est, materiam invisibilem et incompositam quae veluti matrix est omnium rerum. Quae sententia confirmari potest difficili loco Sapient., 11: Omnipotens manus tua creavit orbem terrarum ex materia invisa ; haec ergo materia nomine terrae significata est et ex illa tamquam ex materia constat totus terrarum orbis.

5. Alii vero, quoniam haec etiam interpretatio nominis terrae valde metaphorica est et aliena ab historica narratione, proprie intelligunt ea voce significari elementum terrae quod Deus primo die simul cum caelo empyreo creavit. Addunt tamen simul cum eis creatam fuisse aquam quae totum illud spatium replebat quod inter terram et caelum empyreum interiectum est, ex qua postea Deus omnes caelos et elementum ignis et aeris creavit; atque ita concludunt, haec omnia corpora ex eadem materia constare. Assumptum vero probant ex illis verbis proxime sequentibus: Et tenebrae erant super faciem abyssi ; abyssus enim est copiosa aqua ad cuius fundum non facile penetrari potest, ut Basilius declarat super Genesim, et Augustinus in Ps. 14. Unde statim subditur: Et Spiritus Domini ferebatur super aquas . Fuerunt ergo aquae simul cum terra et caelo, et inter terram et caelum procreatae; et cum verisimile non sit aliquod spatium interpositum inter caelum et terram mansisse vacuum, constat totum repletum fuisse aquis, quia Scriptura non facit mentionem alterius corporis tunc procreati quo repleri posset. Atque ita concluditur caelum productum esse ex aqua. Cui sententia favent verba illa Petri, II epistol., c. ult., Latet hoc volentes, quod caeli erant prius, et terra de aqua et per aquam consistens verbo Dei . Idemque dixisse eumdem Petrum cum Simone Mago disputantem refertur in lib. I Recognit. Clementis, circa principium. Denique vox etiam hebraea qua caeli Samain appellantur, huic sententiae favet, nam (ut ait Hieron., epist. 83, ad Occeanum) illud nomen ex aquis sumptum est. Aliqui vero addunt corpus illud quo spatium inter terram et caelum replebatur, non fuisse proprium elementum aquae, sed aqueam materiam quasi vaporem quemdam aut nebulam, iuxta illud Ecclesiast., 24. Sicut nebula texi omnem terram ; et illud Iob, 38: Quis conclusit ostiis mare, quando erumpebat quasi de vulva procedens, cum ponerem nubem vestimentum eius, et caligine illud, quasi pannis infantiae, obvolverem? Et ex hac materia nebulosa aiunt creatos esse caelos omnes praeter empyreum, atque ita fit ut eadem materia constent.

6. Et confirmatur haec opinio alia duplici sententia Scripturae. Una est quod sunt verae aquae super firmamentum, id est super octavam et stellatam sphaeram, ut constat ex eodem Genes., 1: Fiat firmamentum in medio aquarum et dividat aquas ab aquis, et fecit Deus firmamentum, divisitque aquas quae erant sub firmamento ab iis quae erant super firmamentum ; et in aliis Scripturae locis saepe fit mentio aquarum supra caelos existentium, ut Ps. 103 et 148, et apud Danielem, in cantico trium puerorum. Ex hac ergo Scripturae sententia colligitur caelum non esse alterius materiae quam elementum aquae, fuisseque ex aqua formatum, partemque aquarum super ipsum fuisse relictam. Altera sententia Scripturae est caelos aliquando fore corrumpendos et igne comburendos et in meliorem substantiam transformandos, ut videtur expresse praedicere Isaias, c. 51 et 65, et clarius D. Petrus, II Canonic., c. ult., et indicatur multis aliis locis. Hinc ergo recte colligitur constare caelum materia capaci substantialis mutationis, et consequenter habere materiam eiusdem rationis cum materia horum inferiorum.

Posterior sententia priori contraria

7. Secunda sententia docet materiam caeli esse diversae rationis a materia horum inferiorum vel, ut universalius magisque metaphysice loquamur, materiam corporum incorruptibilium necessario esse diversae rationis a materia corruptibilium corporum. Ita docet D. Thomas, I, q. 66, a. 2, et I-II, q. 49, a. 4, et II cont. Gent., c. 16; et eam sequuntur auctores citati in superiori sectione. Immo etiam Comment., VIII Metaph., com. 12, licet absolute neget caelum habere materiam, sub conditione tamen ait, si illam habet, eam esse diversae rationis. Atque haec est sine dubio sententia Aristotelis locis citatis pro opinione Commentatoris in superiori puncto; nam in eis plane negat caelum habere talem materiam qualem habent haec inferiora; unde, cum aliis locis dixerit habere materiam, necesse est ut illam asserat esse diversae rationis. Id quod disertis fere verbis affirmat, XII Metaph., text. 12, et in hoc sensu communiter exponitur, quod lib. X Metaph., c. 5, ait corruptibile et incorruptibile differre genere; non est enim hoc verum de genere logico, cum corpora corruptibilia et incorruptibilia in genere substantiae et corporis conveniant, oportet ergo intelligi de genere physico, quod omnes materiam esse intelligunt, quae ita appellatur, quia eam proportionem servat ad formam quam genus ad differentiam. Unde I de Generat., c. 6, apertius dicit ea quae non possunt mutuo agere et pati non habere eamdem materiam. Est ergo haec sententia magis consentanea philosophicae doctrinae; ut vero simpliciter veriorem esse ostendamus paulatim procedendum est, iuxta tria fundamenta prioris sententiae.

Materiarum specifica diversitas non repugnat

8. Dico primo nihil repugnare naturis rerum quod in substantialibus potentiis et materiis detur specifica et essentialis diversitas. Probatur primo ostensive ex iis quae in superioribus dicta sunt de natura materiae primae. Ostendamus enim habere veram essentiam, realem et substantialem, et in genere entis habere suam actualitatem entitativam, quamvis incompletam et cum habitudine ad formam; ergo in illo gradu et modo essentiae partialis potest esse diversitas et maior et minor essentialis perfectio. Patet consequentia, quia nec ex parte Dei est impotentia, nec ex parte rei est repugnantia. Sicut enim potentia passiva accidentalis potest esse diversa specie, quia ad actum specie et genere diversum ordinatur, eodem modo possunt distingui potentiae substantiales. Quod declaratur amplius; nam formae substantiales quaedam sunt quae uniuntur materiae per generationem totius, quae lato modo dici possunt formae generabiles; aliae vero sunt formae quae non possunt fieri aut uniri per generationem, sed per creationem vel concreationem tantum; ergo si instituatur materia apta ad recipiendas solas formas prioris generis et incapax aliarum, erit plane diversae naturae a materia capaci ingenerabilium formarum; non autem repugnat ut huiusmodi materia cum tali natura et capacitate instituatur; ergo non repugnat fieri materias diversarum naturarum et essentiarum.

9. Actum distinguere, qualiter intelligendum.— Secundo potest hoc probari solvendo fundamentum primae sententiae et omnes rationes quibus probare conantur eius defensores hoc esse impossibile. Cum enim ex Aristotele adducitur illud principium: Actus est qui distinguit , si nomine actus in tota sua latitudine utamur, facile respondebimus materiam unam distingui specie ab alia per intrinsecam differentiam essentialem, quae ad genus materiae comparatur ut actus metaphysicus; iam enim supra ostendimus non repugnare purae potentialitati materiae in genere physico constitui ex potentia et actu metaphysicis. Neque enim necesse est recurrere ad analogiam materiae in communi respectu materiarum diversarum rationum, quam constituit Caiet., I, q. 66, a. 2. Talis enim analogia nulla probabili ratione fundatur, cum essentialis ratio potentiae substantialis propriissime conveniat cuilibet materiae et sine ulla habitudine unius ad aliam. Itaque, si de actu metaphysico loquamur, quaelibet materia in se habet intrinsecum actum quo ab alia distinguatur, quod manifeste convincitur ex distinctione essentiali materiae a forma, nam si actus est qui distinguit, necesse est ut materia in se habeat actum quo a forma distinguatur. Eo vel maxime quod valde probabile est dari conceptum communem univocum et genericum ad materiam et formam, eo scilicet modo quo in partibus potest genus reperiri, iuxta supra dicta de universalibus; huiusmodi namque esse videtur conceptus naturae, aut principii vel causae intrinsecae et essentialis, hoc ergo genus per differentias oppositas dividitur tamquam per actus; ita ergo potest cornmunis ratio materiae per varias differentias distingui. Quod si sit sermo de actu physico seu reali, adhuc distinguere possumus de actu entitativo vel formali, et priori modo non oportet ut quaelibet simplex entitas distinguatur ab alia dissimilis naturae per alium actum, praeter ipsiusmet rei entitatem. Quia entitas simplex non potest in re distingui ab alia nisi seipsa; nam eodem distinguitur quo est. Loquendo autem de posteriori actu, scilicet formali, sic etiam attribui potest omnis distinctio, quatenus vel per ipsum, vel per habitudinem ad ipsum fit; sic enim compositum distinguitur per formam ut per actum constituentem; una vero materia distinguitur ab alia per habitudinem ad diversam formam generabilem vel ingenerabilem, ut declaravimus.

10. Materia generabilium est una positive .— Et declaratur amplius conclusio, quia materiae primae non repugnat unitas specifica cum distinctione numerica; ergo nec repugnabit distinctio specifica cum unitate numerica. Consequentia inde probatur quia, sicut actus est qui distinguit, ita etiam actus est qui dat unitatem et qui constituit specificam naturam; prius enim secundum rationem est constituere quam distinguere. Item, quia sicut genus comparatur ut potentia ad differentiam specificam, ita species ad differentiam individualem. Ac denique quia etiam numerica distinctio, cum sit actualis et realis, debet fieri per actum, ut constat ex superius dictis de principio individuationis. Primum vero antecedens quoad utramque partem manifestum est. Nam quoad priorem, omnes fatentur materias omnes rerum generabilium esse eiusdem speciei. Primo quidem, quia sunt omnino similes in essentia, unde et eamdem habent definitionem. Secundo, quia quaelibet portio materiae est capax omnium formarum quarum est alia, nam quaelibet est commune subiectum harum transmutationum; et ideo recte dixit Aristoteles eas res unam habere materiam quae sunt invicem transmutabiles, quod de unitate specifica necessario intelligendum est. Denique supra late probavimus primam causam materialem rerum generabilium non posse esse nisi unam, utique secundum speciem, id quod docet Aristoteles, toto I lib. Physicorum, praesertim text. 69, et Comment. ibi et XII Metaph., comm. 14; et D. Thomas, I, q. 66, a. 2. Nec probandus est modus loquendi quorumdam dicentium materiam generabilium esse unam specie negative, non positive; volunt enim unitatem specificam positivam esse per formam. Est tamen inepta distinctio, nam si loquantur de unitate pro formali, omnis unitas negativa est; si autem pro fundamento unitatis, hoc tam est positivum in multis materiis sicut in multis formis vel compositis, nam vere habet positivam essentiam et positivam similitudinem seu convenientiam in tota sua essentiali natura. Quoad alteram etiam partem de distinctione numerica res est clarissima; corpora enim duorum hominum numero differunt, ergo et materiae eorum, quam distinctionem retinent etiamsi priventur suis formis. Quin etiam materiae quae sunt sub formis specie diversis, quamvis quoad dispositiones proximas dicantur differre aliquo modo specie, ut sumitur ex Aristotele, VIII Metaph., text. 11, tamen materiae primae quoad entitates suas solum sunt numero diversae, cum qua distinctione conservari possunt absque ulla forma actu informante. Nec refert quod tota haec materia generabilium posset sub forma eiusdem rationis constitui et sub eadem quantitate continua, et ita esse una numero, nam haec unitas vel distinctio in materia talis est qualis esse solet in rebus homogeneis, quarum partes integrantes, si sint actu divisae, sunt etiam plura individua simpliciter, et actu distincta numero; si vero non sint disiunctae sed continuae, actu sunt unum numero et plura in potentia. Sic igitur constat unitatem vel distinctionem tam specificam quam genericam vel numericam non repugnare cum natura vel essentia materiae.

11. Materia omnium entium imperfectissima .— Ad confirmationem quae fundabatur in imperfectione materiae respondetur primo probabile esse materiam ut sic secundum suum commune genus tam esse imperfectum ens ut nullum possit esse in genere substantiae magis infimum et imperfectum, non solum comparando genus ad genus, quod clarissimum est, sed etiam comparando omnia et singula contenta sub genere materiae ad alia omnia quae sub aliis generibus vel rationibus substantiae continentur. Declaratur hoc, nam materia ut sic distinguitur intra latitudinem substantiae, tum a forma, tum a substantia completa, sive composita, sive simplici, atque hoc modo clarum est genus materiae ut sic minus perfectum esse quam genus formae, et a fortiori quam substantiam compositam vel completam. Possumus tamen ulterius comparare quamlibet formam cum qualibet materia, et sic non est tam evidens omnem materiam esse inferiorem quahbet forma. Quid enim, si quis dicat materiam caeli empyrei esse perfectius ens quam sit forma terrae? qua enim evidenti ratione desmonstrabitur id esse falsum? Nam quod forma illa plus habeat de ratione actus actuantis non videtur satis convincere, quia etiam accidentia habent plus de ratione actus actuantis quam materia, et nihilominus in sua entitate actuali simpliciter sunt minus perfecta, quia absolute minorem perfectionem conferunt in genere entis. Sic ergo dicere quis posset meliorem esse materiam quae veluti inchoat perfectissimum corpus quale est caelum empyreum, quam sit forma quae veluti consummat et complet corpus imperfectissimum quod est terra. Nec etiam obstat quod illa materia sub genere minus perfecto contineatur, nam saepe accidit perfectam speciem sub genere minus perfecto esse simpliciter nobiliorem quam sit aliqua species infima sub meliori genere, sicut voluntas est absolute perfectior potentia quam visus, licet hic contineatur sub genere potentiae cognoscentis, quod nobilius est. Nobilitas enim generis non est sumenda ex comparatione omnium et singularum specierum, sed vel secundum se et comparando praecisas rationes, vel certe conferendo supremam speciem unius generis ad supremam alterius. Quamquam vero hoc ita disputari possit, nihilominus tamquam probabilius admittimus quamlibet materiam esse inferiorem qualibet forma, quia est pura potentia in genere substantiae, sub quo genere parum perfectionis participare potest. Item, quia alias facile posset quis dicere aliquam materiam esse perfectiorem aliqua substantia completa et integra, quia cum ponatur esse perfectior quam forma et alioqui includat totam materiae perfectionem facile fieri potest ut saltem intensive excedat in perfectione aliquam substantiam integram et compositam, quod verisimile non est. Hoc igitur modo optime explicatur materiam primam esse infimum ens, non solum ratione huius inferioris materiae rerum generabilium, de qua potissimum locutus est Augustinus cum dixit materiam esse prope nihil, sed etiam ratione totius generis seu totius latitudinis materiae, nam tota pertinet ad infimum gradum substantialis entis.

12. Non vero spectat ad hanc infimam materiae perfectionem ut in eius latitudine non possit esse gradus vel maior et minor essentialis perfectio, quia non oportet ut illa perfectio materiae sit omnino indivisibilis essentialiter; nam, ut declaravi, per varias differentias dividi ac contrahi potest. Neque quoad hoc comparanda est pura potentia cum puro actu, cuius signum manifestum est quia purus actus essentialiter est unus numero et singularis, non autem pura potentia. Ratio autem est quia purus actus in se constituitur per infinitam perfectionem simpliciter, in se includentem omnem aliam perfectionem, cui infinitati et continentiae repugnat multiplicatio tam essentialis quam generica, ut postea videbimus. Pura autem potentia non constituitur per infinitam perfectionem, ut per se constat, cum sit infimae perfectionis; neque etiam constituetur per carentiam omnis perfectionis, nec per inclusionem (ut sic dicam) omnis perfectionis, nec denique de ratione materiae ut sic est quod habeat infimam et indivisibilem perfectionem physicam, nam ratio purae potentiae hoc non postulat, et aliunde id non habet. Sed hic statirn occurrebat quaerendum quaenam harum materiarum sit minus perfecta; non enim sunt aequales, ut iam concessimus et ratio specificae distinctionis postulare videtur. Rursus quaeri potest an possit fieri alia materia minus perfecta essentialiter quam sit quaelibet materia creata, et consequenter an in eis materiis possit procedi in infinitum. Sed haec declarabuntur commodius sectione sequenti.

Assertio secunda

13. Caelestes orbes omnes incorruptibiles. — Dico secundo: si solam rationem spectemus, probabilius est materiam caelorum esse diversae rationis a materia rerum generabilium. Ad probandam hanc conclusionem, supponimus caelum esse ingenerabile et incorruptibile. Quamquam, ut dixi, nos hoc loco non agimus de caelo quasi materialiter (ut sic dicam), sed formaliter de corpore incorruptibili. Est autem certum non repugnare dari aliquod corpus incorruptibile, de quo procedit quaestio proposita, sive illud de facto detur, sive non. Rursus de aliquo corpore caelesti, saltem de empyreo caelo, theologi pro comperto habent esse corpus incorruptibile, ut ex auctoribus superius citatis constat. Denique, quamquam de inferioribus orbibus multi existiment eos esse corruptibiles, et nonnulli ex antiquis Patribus id interdum significent et moderni etiam astrologi ex quibusdam apparitionibus cometarum id se demonstrare existiment, nobis tamen verisimilior est Aristotelis sententia, illa omnia corpora usque ad caelum lunae esse natura sua incorruptibilia, tum propter experientiam, videmus enim corruptibilia corpora, vel secundum se tota, vel secundum partes, aut corrumpi, aut alterari, peregrinas impressiones recipiendo aut a naturali statu interdum cadere; at vero vetustissimo experimento constat caelos, tam secundum se totos quam secundum omnes partes suas, integros a creatione mundi permansisse et invariabili uniformitate eodem modo moveri, nec alterari aut deiici a statu connaturali, ex qua experientia ortus est communis omnium gentium consensus existimantium caelum ex se perpetuum esse, ut Aristoteles, lib. de Mundo ad Alexandrum, et II de Caelo, c. 1, adnotavit. Tum etiam quia hoc est magis consentaneum fini propter quem corpora illa creata sunt, nimirum ut sint quaedam causae universales quae suo motu et influxu uniformiter variabili adiuvent haec omnia inferiora ut per continuam successionem et generationem conserventur; ad hunc autem finem necessarium fuit ut caeli essent perpetui et eodem modo invariabili moverentur. Tum denique quia non repugnat caelos esse creatos naturae incorruptibilis, ut ex dictis constat et magis patebit ex dicendis, ergo verisimilius est tales creatos esse; nam, ut dixi, hoc est magis consentaneum fini eorum et magis etiam pertinet ad perfectionem et pulchritudinem universi, neque in Scriptura divina est aliquid quod huic philosophicae rationi repugnet, ut sequenti assertione ostendam. Immo sunt multae locutiones quae illi favent, ut quod caeli firmissimi, II Paralipomenon, 6, et solidissimi, Iob, 37, et aeterni, scilicet, in posterum, Ps. 148, et II ad Cor., 5, dicuntur.

14. Probatio conclusionis .— Quorumdam responsio refutatur .— Hoc ergo supposito probatur conclusio posita quia, si caelum esset compositum ex materia elementorum, tam esset ex se corruptibile quam sunt ipsa elementa. Probatur sequela quia materia caeli esset capax aliarum formarum, verbi gratia, elementorum, et careret illis; ergo esset subiecta propriae privationi talium formarum et consequenter, quantum est ex se, illas appeteret; sed haec est tota radix corruptibilitatis elementorum; ergo. Respondent aliqui negando maiorem, quia materia, dum est sub una forma, non est capax alterius quia non potest habere utramque simul et ideo non habet proprie privationem neque appetitum alterius, quia ea forma quam habet contenta est. Sed hoc frivolum est, nam capacitas ad plures formas non est in sensu composito (ut aiunt), sed divisim declaranda; est enim idem subiectum capax contrariarum formarum, non quia possit simul utramque recipere, sed quia de se indifferens est ut unam vel aliam suscipiat, atque hoc satis est ut, quando unam habet, vere sit altera privatum, quia vere caret forma cuius est capax. Alias neque materia generabilium rerum esset subiecta privationi, neque in aliquo subiecto in quo est forma vel qualitas positiva, esset unquam privatio formae oppositae, quod est contra communem omnium sensum et loquendi modum. Denique, materia generabilium non alia ratione est principium corruptionis, nisi quia hoc modo est capax aliarum formarum quibus caret, et ea ratione dicitur eas appetere, secundum metaphoram; nam hic appetitus non est aliud a naturali capacitate, ut in prima disputatione prooemiali declaratum est.

15. Alii respondent formam caeli explere capacitatem materiae propter suam eminentiam et virtualem continentiam, et ob hanc peculiarem rationem materiam existentem sub tali forma non appetere alias, nec proprie esse capacem illarum. Sed hoc etiam est falsum, nam forma caeli non continet eminenter ac virtute omnes alias formas; non enim continet animam rationalem, neque alias formas perfectiorum viventium, neque forma unius caeli eminenter aut virtute continet formas aliorum caelorum, supposito quod specie differant. Unde, cum dicitur forma caeli explere capacitatem materiae, intelligi potest intensive, et hoc neque est verum, nec satis est, nam anima rationalis perfectius actuat materiam et, cum illa sit perfectissima, illa sola dici potest explere intensive capacitatem materiae, et nihilominus relinquit illam ita capacem aliarum ut sit sufficiens principium corruptionis. Responderi potest animam rationalem excedere formam caeli in gradu formae, excedi tamen in modo informandi. Nos vero dicimus ex hoc excessu et informandi modo colligi sufficienter diversitatem materiae et alias explicari non posse qualis sit ille excessus, ut ex sequentibus magis constabit. Vel ergo intelligitur forma caeli explere capacitatem materiae extensive, et hoc est impossibile si illa materia est eiusdem omnino rationis et capacitatis cum hac nostra materia, quia de se est plane indifferens ad omnes formas quarum perfectiones nec formaliter continet forma caeli nec eminenter. Quapropter fieri non potest ut per se sola et per suum informandi modum repleat capacitatem talis materiae.

16. Alia responsio est capacitatem materiae dupliciter posse considerari: uno modo, secundum se et quasi remote; alio modo, proxime et ut est reducibilis ad actum. Priori modo concedunt materiam caeli esse capacem aliarum formarum, ut argumentum factum probat; et similiter habere privationem et quasi radicalem appetitum; proxime vero negant habere capacitatem, quia iam illa materia ita est effecta, disposita et actuata, ut non sit reducibilis ad alium actum, eo quod non sit separabilis ab illo quem nunc habet. Hoc autem provenit partim ex dispositionibus quae non habent contrarium, partim ex ipsamet informatione seu modo informandi, qui talis est ut inseparabiliter coniungat talem formam huic materiae. Materia autem est principium corruptibilitatis non prout consideratur secundum remotam capacitatem, sed prout est proxime disposita et affecta. Haec quidem responsio est probabilis, non tamen ita satisfacit quin contraria opinio probabilior relinquatur. Primo quidem, quia ut agens possit alterare passum, non oportet ut supponat in illo dispositionem positive contrariam, sed satis est ut supponat capacitatem cum privatione, nam haec, adiuncta forma quam agens introducit, sunt sufficientia principia naturalis mutationis; ergo, licet in caelo non sint dispositiones directe et positive contrariae qualitatibus elementorum, si tamen in eo est materia capax talium qualitatum et carens illis, hoc satis est ut possit caelum ab elementis alterari et peregrinas impressiones recipere. Dices habere caelum nobiles aliquas qualitates formaliter repugnantes et resistentes ornnibus his inferioribus qualitatibus. Sed hoc imprimis dicitur voluntarie et sine probatione, ac deinde ex illa responsione ad summum habetur caelos non posse corrumpi, quia non est in inferiori agente virtus quae possit vincere resistentiam passi; si ergo virtus activa augeretur aut fortior redderetur, posset caelum alterare et ad corruptionem disponere.

17. Ac denique, licet daremus esse possibilem illum incorruptionis modum, tamen negari non potest quin facilior et nobilior modus sit, si caelum non per resistentiam qualitatum, sed per intrinsecam et substantialem compositionem sit incapax peregrinarum impressionum et formarum. Cum ergo caelum factum sit ut ab his omnibus impressionibus et alterationibus sit abstractum et ut materia eius nunquam mutet formam, verisimilius est factam esse de se incapacem omnium harum formarum et qualitatum, atque adeo non solum quoad formam sed etiam quoad materiam esse caelum alterius rationis et ordinis ab omnibus inferioribus corporibus. Quod si quis dicat hanc incapacitatem peregrinarum impressionum corrumpentium non esse tribuendam aut incapacitati materiae aut qualitatibus resistentibus, sed modo informandi formae, contra hoc est quia si materia habet eamdem capacitatem, vix potest intelligi quomodo per solum modum informationis reddatur ipsum compositum incapax inferiorum qualitatum, maxime cum passiva potentia ad recipiendas has qualitates conveniat corporibus ratione materiae. Et propter hanc causam Aristoteles, locis supra citatis, merito existimavit sicut ea quae mutuo transmutantur communem habent materiam, ita etiam e converso quae transmutari non possunt non habere materiam communem, quia sola diversitas in forma non potest ad id sufficere. Accedit quod, licet forma caeli habeat talem informandi modum ut natura sua postulet inseparabilitatem a subiecto quod informat, tamen per hoc ipsum sufficienter indicatur materiam illi formae subiectam debere esse diversae rationis, quia potentiae distinguuntur per actus; sed forma illo modo informans est actus longe diversae rationis a forma generabili, et postulat in subiecto conditiones longe diversas, nempe inseparabilitatem et plenam satietatem, et (ut ita dicam) perpetuam quietem sub tali actu; ergo potentiae seu materiae ordinatae ad huiusmodi actus distinctae sunt.

18. Caelestes orbes omnes ingenerabiles. — Ex opposito quot oriantur absurda .— Ultimo possunt rationes non minus efficaces sumi ex eo quod caelum est ingenerabile naturali generatione; hactenus enim solum incorruptibilitatem eius ponderavimus. Si ergo materia aeris et solis, verbi gratia, essent eiusdem rationis, esset nunc materia aeris capax formae solis et carens illa et appetens illam, non enim est minor ratio de illa quam de aliis formis quarum est actus. Ergo, quantum est ex parte causae materialis, caelum revera est generabile ex aere; ergo simpliciter est generabile. Patet consequentia tum quia haec denominatio maxime sumitur ex parte materiae, tum etiam quia potentiae passivae naturali correspondet potentia activa naturalis, alias superflua esset et otiosa talis potentia in rerum natura. Vel certe, quamvis de facto non daretur talis vis activa, non tamen repugnaret dari intra ordinem agentium naturalium. Atque ita quantum est de se, caelum esset naturaliter generabile. Quin potius, nulla ratio reddi posset cur caelum ipsum aut sol non possit ex materia sibi applicata generare sibi simile, quia datur in natura subiectum continens in potentia illam formam et carens illa; ergo illa forma factibilis est per eductionem de potentia talis subiecti; ergo et in suo esse et gradu finita est et in modo quo fieri potest; ergo per virtutem finitam agentis naturalis educi potest; cur ergo non est in caelo aut in sole talis virtus ad generandum sibi simile? certe non potest ulla ratio philosophica assignari. Cum ergo caelum sit ingenerabile, forma eius talis est ut nec possit educi de potentia materiae, neque uniri per generationem; ergo non continetur in potentia illius materiae quae est subiectum generationis, neque illam respicit aut actuare potest; ergo e contrario materia quae subiicitur tali formae natura sua est subiectum incapax generationis et consequenter est diversae naturae ab alia materia quae est generationis subiectum. Atque hae rationes, quamvis exempli causa de materia caeli factae sint, tamen universe et formaliter procedunt de corpore ab intrínseco incorruptibili, quae magis confirmabuntur solvendo secundum fundamentum prioris sententiae.

19. Fundamentum ergo secundum prioris sententiae ex confirmatione praecedentis assertionis solutum est; iam enim satis ostendimus quomodo ex corporis incorruptibilitate, si omnino naturalis et intrínseca sit, inferatur diversitas materiae, et omnia quae in discursu illius fundamenti attinguntur, sigillatim sunt a nobis tractata et expedita. Exemplum autem quod ibi adducitur de indissolubili unione humanitatis Christi nihil ad rem praesentem refert; non enim negamus aliquam unionem posse esse indissolubilem natura sua, sed dicimus huiusmodi unionem formae cum materia esse indicium diversitatis non solum in forma sed etiam in materia, tum quia potentia proportionatur actui, tum etiam quia talis unio postulat materiam incapacem peregrinarum impressionum.

Comparantur materiae caelorum inter se

20. In confirmatione vero illius fundamenti petitur specialis difficultas de materiis caelorum, an inter se etiam differant specie, in qua loqui possumus vel supponendo caelestia corpora esse eiusdem speciei, vel ex hypothesi quod differant specie; et, ut saepe dixi, nihil ad praesentem quaestionem refert quid de facto in hoc verius sit, nam satis est loqui de possibili, in quo non est dubium quin possint dari corpora incorruptibilia et eiusdem et diversae speciei. Si ergo loquamur de corporibus habentibus formas eiusdem rationis, nulla superest quaestio quin materiae debeant etiam esse eiusdem rationis essentialis, quia non habent unde distinguantur. Neque talis convenientia in materia potest obstare incorruptibilitati talium corporum quia simile non patitur a simili; unde ínter talia corpora non potest esse naturalis actio et transmutatio, nec materia unius appetit formam alterius, cum sint eiusdem speciei. Et quoad hoc eadem est ratio de diversis corporibus quae de diversis partibus homogeneis eiusdem corporis; partes autem eiusdem corporis homogenei distinctas habent portiones materiae, eiusdem tamen rationis, sicut sunt formae. Non est autem improbabile hanc singularem materiam talis speciei esse naturaliter coaptatam et proportionatam huic singulari formae et cum ea habere peculiare vinculum et propriam individualem habitudinem, quamquam id incertum sit parumque ad rem praesentem referat.

21. Dificultas ergo in praedicta confirmatione tacta procedit supponendo distinctionem specificam inter huiusmodi corpora, sive illa intercedat inter corpora integra, qualia sunt, verbi gratia, caelum empyreum et caelum lunae, quae specie differre longe verisimilius est, sive se habeant ut partes eiusdem corporis, ut sunt astra respectu aliarum partium corporum caelestium. De his ergo omnibus est difficultas, quia si ratio facta est efficax, aeque probat materias omnium corporum incorruptibilium specie differentium esse etiam specie differentes, quod videtur incredibile.

22. Quorumdam in hoc sententia .— In hac re divisi sunt discipuli D. Thomae, nam Capreolus, quem Soncinas et alii sequuntur, non existimat esse admittendum illud consequens, quia, ut materiae sint specie diversae, non satis est formas esse specie distinctas, cum constet in his rebus inferioribus eamdem materiam recipere varias formas; oportet ergo ut sit diversitas in modo informandi; omnes autem formae caelorum conveniunt in eodem modo informandi inseparabiliter et explendo appetitum materiae, ergo, quamvis in gradu essentiali illae formae differant, nihilominus materia omnium est una quia respicit omnes veluti sub una ratione formali quae sumitur ex modo informandi, sicut materia inferiorum corporum est una quia respicit plures formas, quatenus conveniunt in alío modo informandi, scilicet separabiliter. Unde Aristoteles, quamvis dixerit corruptibile et incorruptibile differre genere, nunquam tamen dixit incorruptibilia inter se differre etiam genere physico; non ergo differunt in materia. Tandem illa omnia corpora, sicut sunt incapacia alterationum corrumpentium, ita sunt capacia earum mutationum quae corruptionem non afferunt, ut motus localis et passivae illuminationis; ergo signum est habere materiam eiusdem rationis.

23. Materia caelestium orbium inter se specie diversa .— At vero Caietanus concedit sequelam argumenti et docet omnia corpora incorruptibilia specie diversa habere non solum formas sed etiam materias specie diversas. Et in ea sententia magis consequenter loquitur, quia rationes factae eamdem efficacitatem in praesenti habent. Nam si materia caeli crystallini, verbi gratia, est eiusdem rationis cum materia caeli empyrei, ergo est naturaliter capax formae eius et dispositionum omnium quae ad illam requiruntur; ergo forma caeli empyrei, quantum est ex se et ex parte talis subiecti, educi potest de potentia eius; ergo caelum empyreum naturaliter est generabile, et e contrario crystallinum caelum erit naturaliter corruptibile et transmutabile in aliud. Patet consequentia quia materia dicitur esse de se indifferens ad omnes illas formas et per proprias uniuscuiusque dispositiones determinari ad illas; ergo erit tanta repugnantia inter dispositiones sicut ínter formas; ergo per illas dispositiones poterit materia illa praeparari ad abiiciendam unam formam et recipiendam aliam. Neque ad hanc transmutationem videtur necessaria contrarietas positiva et perfecta, sed sufficiet propria oppositio privativa cum naturali repugnantia et incompossibilitate formarum et propriarum qualitatum vel dispositionum. Quod si ex parte potentiae passivae naturalis hoc totum verum est, nulla ratio afferri potest cur potentia activa naturali illa potentiae passivae correspondens sit impossibilis; immo nec reddi potest ratio cur de facto non reperiatur in caelis. Igitur, quod talia corpora sint ad invicem impassibilia tali passione quae ad corruptionem vel generationem disponat, provenit ex eo quod unumquodque habet propriam materiam ita accommodatam et commensuratam propriae formae et dispositionibus illius, ut sit prorsus incapax aliarum; unde necessario fit tam esse diversas specie materias horum corporum quam formas eorumdem.

24. Quocirca, quamvis verum sit omnes materias caelorum in hoc convenire quod ordinentur ad formam inseparabiliter informantem, tamen haec convenientia non potest esse in eis spectfica, sed generica, et ex illa infertur diversitas specifica. Nam, ut unaquaeque materia inseparabiliter coniungatur propriae formae, necesse est ut ex vi suae entitatis et essentiae cum sola illa possit naturale vinculum contrahere; nam, si esset indifferens, hoc ipso posset suam formam dimittere et alteri repugnanti cohaerere. Igitur respicere formam inseparabiliter informantem nihil aliud est quam determinate respicere propriam et unicam formam; et e contrario, quod forma inseparabiliter informet, ideo est quia talem respicit potentiam quae illo actu contenta est, neque alium appetit, quia alterius non est capax. Neque alia ratione intelligi potest quod unaquaeque forma caeli satiet appetitum propriae materiae. Est ergo in hoc magna dissimilitudo inter materiam rerun corruptibilium et incorruptibilium, nam illa ideo respicit formam separabilem quia ex se indifferenter respicit plures formas inter se repugnantes, unde ipsamet separabilitas formarum requirit unitatem in materia et talem capacitatem, quae non omnino expleatur una vel alia forma. At vero materia uniuscuiusque caeli ideo respicit formam inseparabilem quia non respicit aliam nisi suam, et ideo illa satiatur quia non est capax aliarum neque indifferens, sed ex vi suae essentiae est determinata ad talem formam. Neque Aristoteles huic sententiae repugnare potest, cum ille generatim dixerit illa differre materia quae non sunt invicem transmutabilia. Quod vero X Metaph. dixerit corruptibile et incorruptibile differre genere, non impedit quominus ipsa etiam incorruptibilia possint dici inter se genere physico differre, si hoc nihil aliud sit quam differre materia; si vero illa locutione plus indicetur, sic speciali ratione dicentur differre genere corruptibilia corpora ab incorruptibilibus, potius quam incorruptibilia inter se, quia nimirum illa sunt diversorum ordinum, haec vero unum gradum constituunt. Item materiae caelorum et elementorum differunt quodammodo genere physico, quia una materia est subiectum generationis, tota vero alia materia est incapax generationis; et ita est etiam maior similitudo specifica et subalterna inter materias caelorum inter se quam cum materia horum inferiorum. Et illa convenientia satis est ut in aliquibus mutationibus localibus aut perfectivis convenire possint, ut per se constat. Atque ita sufficienter satisfactum est fundamentis aliorum et nostra sententia confirmata.

Tertia assertio, qua divinae Scripturae testimoniis satisfit

25. Caelum empyreum longe incorruptibile .— Dico tertio: ex divinis Scripturis colligi non potest caelos esse factos ex materia elementorum, et consequenter nihil est in Scriptura sacra quod propositae philosophicae veritati repugnet. Haec assertio excedit quidem limites metaphysicae; non possumus tamen eam praetermittere, tum ut satisfaciamus fundamentis oppositae sententiae, tum etiam ut breviter attingamus materialem causam totius universi corporei et conditionis eius, in quo non solum theologi, sed etiam philosophi a principio laborarunt. Primum ergo, quod attinet ad caelum empyreum, conclusio est extra controversiam; nam theologi qui caelum illud admittunt, in primo momento creationis rerum docent fuisse creatum simul cum terra; illudque aut significari, aut saltem comprehendi in verbis illis: In principio creavit Deus caelum . Unde, saltem quantum ad hoc corpus, sine ulla difficultate theologica procedunt omnia dicta de materia caeli. Propter quod etiam theologi docent illud caelum in fine mundi neque esse igne comburendum neque innovandum, quia semper est purassimum et clarissimum, prout sedem beatorum decet. Philosophi vero nihil de illius caeli existentia cognoscere potuerunt, quia nec motum habet nec illuminationem aut manifestam influentiam qua possit a mortalibus humano discursu investigari.

26. Inferiores orbes caelestes simul cum empyreo ex nihilo creati.— De aliis autem caelis probatur conclusio, quia nulla ratio cogit ut nomine caeli in citatis verbis unum tantum corpus caeleste, illudque supremum et empyreum intelligatur, nam frequens et usitatus modus loquendi habet ut nomine caeli simpliciter dicti totus ordo caelestium corporum comprehendatur. Qui mos etiam est frequens in Scriptura, eo vel maxime quod illud singulare in hebraeo plurale est, eo quod vox Samain singulari careat, et in alio loco in plurali transfertur, Ps. 101: Initio, tu, Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt caeli ; ubi significatur omnes caelos simul cum terra fuisse conditos. Nec vero obstat quod paulo post in eodem c. 1 Genes. dicitur firmamentum factum fuisse secundo die et appellatum caelum ; et solem, lunam ac stellas quarta die fuisse creatas; hoc (inquam) non obstat, tum quia probabilius est haec non fuisse creata secundo et quarto die quantum ad substantiam, sed solum quoad quaedam accidentalia munera, ut paulo post indicabimus; tum etiam quia illud firmamentum de quo secundo die fit mentio, non est aliquod ex corporibus incorruptibilibus de quibus loquimur, ut mox declarabimus. Verisimilius ergo est nomine caeli comprehendisse Moysem omnes orbes caelestes, et maxime locutum fuisse de caelo hoc visibili quod humanis oculis conspicitur; hoc enim praecipue egit in eo opere ut Deum ostenderet creatorem omnium visibilium, sicut annotavit Hieronymus, ep. 139 ad Cyprianum. Non est ergo credendum incepisse Moysem narrationem suam a creatione solius caeli invisibilis; comprehendit ergo sub illa voce omnes caelos visibiles, ut interpretatur etiam Basilius, homil. 2 Hexameron. Immo probabile satis est nomine caeli comprehendisse omnia corporea usque ad aerem inclusive; est enim frequens in Scriptura ut nomine caeli comprehendatur aer, Ps. 103: Extendens caelum sicut pellem, qui tegis aquis superiora eius . Et frequenter in Scriptura fit mentio avium seu volucrum caeli, id est aeris; et in eodem loco Genesis dicitur: Vocavitque Deus firmamentum, caelum ; quod firmamentum, vel aeris pars quaedam est, vel aerem includit. Sicut ergo paulo inferius dicitur: Et vocavit aridam terram , et nihilominus eodem nomine (quasi per anticipationem) illam in principio appellavit, ita etiam de nomine caeli commode intelligi potest.

27. Atque hinc ulterius colligitur nullum esse argumentum caelum fuisse creatum ex aqua, aut totum spatium a superficie terrae usque ad caelum empyreum plenum fuisse aquis, eo quod in illa prima narratione tantum caeli, terrae et aquarum Moyses mentionem fecerit. Hoc (inquam) argumentum efficax non est. Primo, quia declaratum iam est nomine caeli comprehendisse omnia corpora superiora usque ad aerem. Secundo etiam, quia probabilis est expositio multorum Patrum qui nomine spiritus intelligunt aerem significari, cum ibidem dicitur: Et spiritus Domini ferebatur supra aquas , ut videre licet in Theodoreto, q. 8 super Genes., et aliis, quos in catena Genesis refert Lippomanus. Tertio, quia valde etiam probabilis est multorum expositio, qui putant nomine terrae complexum esse Moysem quatuor elementa suis sitibus naturalibus et proprio ordine disposita. Quae est sententia Basilii et Bedae in Hexamer.; et Damascen., lib. II de Fide, c. 5, et communior theologorum; nam, sicut nomine caeli totum superiorem orbem, ita terrae nomine totum inferiorem mundum comprehendere potuit, ex extremis media subintelligendo. Praesertim quia (ut philosophi aiunt), posito uno contrariorum in rerum natura, necesse est aliud etiam existere; unde facta mentione creationis terrae, ignis etiam illi extreme contrarius in situ et levitate creatus subintelligiur et in eis comprehenduntur media; vel certe sub terra et aqua comprehenduntur aer et ignis, quae in qualitatibus primis extreme illis opponuntur. Addo denique, si ex eo quod in verbis illis: In principio creavit Deus caelum et terram , solum elementum terrae expresse nominatum est, recte colligitur aerem et ignem non fuisse tunc creatos, parí ratione colligi posse neque aquam tunc fuisse creatam quia neque hoc de illa narratur, sed statim subditur: Terra autem erat inanis et vacua et tenebrae erant super faciem abyssi, etc . Unde aliqui haeretici sumpserunt occasionem dicendi Deum non creasse abyssum illam de qua ibi fit mentio, neque terram illam invisam et incompositam, quia de his non dicitur quod creata sunt, sed quod erant utique antequam creatio rerum fieret. Aiebantque illis verbis significari illud antiquum chaos quod philosophi vel poetae excogitarunt, vel materiam primam quam Plato increatam existimavit, ex qua dicebant Deum creasse caelum et terram elementarem. Quae expositio haeretica est. Necesse est ergo ut sub caelo et terra aquam etiam intelligamus; unde, sicut proxime sequentia verba: Terra autem erat inanis et vacua , non intelliguntur de alia terra quam de illa.quae creata est in principio, ita abyssus aquarum de qua in eisdem verbis fit mentio, in eodem principio simul cum terra creata intelligitur; ergo necesse est sub illis verbis: In principio creavit Deus caelum et terram aliquid aliud comprehendere praeter id quod expresse verba significant; ergo qua ratione comprehenditur aqua, comprehendentur etiam alia elementa.

28. Graecorum et Latinorum recepta expositio .— Et quidem si nomine caeli significari intelligamus totum corpus caeleste usque ad caelum aereum, optime nomine terrae significantur terra et aqua, quae ita sunt coniuncta ut unum corpus et inferiorem mundum quodammodo componant. Nec refert quod in eo principio in quo creata sunt non erant ita disposita, nec habebant omnino eum situm quem nunc habent; nam satis est quod quando Moyses scripsit, iam ita essent constituta ut de eis per modum unus loqueretur. Si vero nomine caeli solum intelliguntur proprii orbes caelestes, sub terrae nomine comprehenduntur reliqua elementa ratione iam dicta. Itaque utroque modo concluditur nomine caeli et terrae ibi comprehendi totum universum ex simplicibus corporibus quoad eorum substantiam constans, sine ornatu tamen et dispositione quam nunc habet. Et haec est magis recepta expositio Graecorum et Latinorum super Genesim; nec displicet Augustino, XI de Civit., c. 33, et lib. II cont. Maximin., c. 3, licet aliquid amplius interdum addat, quod ad praesentem disputationem non spectat.

29. Ex his constat nullum posse argumentum colligi ex historia creationis mundi, quo suadeatur caelos et elementa ex eadem materia fuisse condita; quod si inde non habetur, ex nullo alio Scripturae testimonio id colligi potest; utrumque autem manifestius fiet respondendo ad tertium fundamentum prioris sententiae. Expositio igitur illa quae nomine terrae materiam primam intelligit, et ex ea omnia corpora praeter caelum empyreum formata dicit, quoad priorem quidem partem est Augustini, non vero quoad posteriorem. Quamvis enim nomine terrae intelligat materiam primam, non inde fit intellexisse unam esse et eamdem materiam ex qua formata sunt corpora caelestia et terrestria, sed solum quod utraque ex aliqua materia informi creata sunt. Eo vel maxime quod idem August., lib. de Genes. cont. Manich., c. 7, arbitratur nomine caeli et terrae significari materiam informem ex qua caelum et terra formata sunt, quam dicit sic appellari non quia iam hoc erat, sed quia esse poterat; ergo eadem ratione intelligi potest sensisse Augustinum aliquam diversitatem in ipsa materia informi praecessisse, ob quam distinctis illis nominibus appellata est. Sed (quod ad rem spectat) tota illa expositio Augustini est valde metaphorica et aliena a sensu historico, qui esse debet proprius et non divertere ad metaphoras, praesertim obscuras et inusitatas. Unde aliud est dicere nomine caeli comprehendi angelos, non excludendo proprium sensum vocis sed addendo contentum comprehendi in continenti, seu locatum in loco, aliud vero est dicere nomine caeli significari solam naturam angelicam, quod est incredibile quia illa metaphora est valde obscura et inusitata, maxime cum eodem capite saepe significet visibile corpus; multo vero incredibilius est nomine caeli significari materiam informem. Atque idem fere est de nomine terrae, quod in toto illo capite elementum terrae significat, et haec sola est propria significatio eius, quae excludi non debet quamvis sub illa aqua etiam vel alia elementa comprehendantur, ut explicuimus. Et hic est, ut dixi, communis sensus Patrum; immo Tertull., lib. cont. Hermogen., c. 21, vehementer in illum invehitur eo quod nomine terrae materiam informem interpretaretur. Item alias etiam nomen abyssi et nomen aquarum significaret materiam informem, quod valde repugnat certitudini et veritati historiae.

30. Locus Sapientiae, 11, exponitur — Ad locum autem Sapientiae, 11: Manus tua creavit orbem terrarum ex materia invisa , duobus modis responderi potest; primo ut verba illa ex materia invisa , non significent materialem causam ordine temporis praeexistentem creationi orbis terrarum, sed tantum ordine naturae, ita ut non proprie significent materialem causam ipsius creationis, sed rerum creatarum, ut sensus sit: Manus tua creavit orbem terrarum constantem ex informi materia quam eadem manus tua condidit, ut ex ea totum orbem formaret. Quae expositio est consentanea doctrinae Augustini, qui aliis locis ait informitatem materiae non tempore sed natura corporum creationem praecessisse, ut infra videbimus. Iuxta hanc vero interpretationem, non oportet ut verbum illud ex materia invisa , seu informi (ut ad litteram habent graeca), significet aliquam speciem ultimam materiae, sed absolute materiam, sive sit unius generis, sive speciei. Secundo et magis ad litteram, respondetur non loqui ibi Sapientem de prima rerum creatione, quae non ex materia sed ex nihilo facta est, sed de ornatu, dispositione ac rerum distinctione qua hic mundus conditus est, et in eo statu et pulchritudine quam nunc habet, constitutus. Quamvis enim Vulgata Latina vertat creavit , non tamen sumit verbum illud in eo rigore quo significat productionem ex nihilo, sed prout significare etiam solet quamcumque effectionem; atque ita verbum Graecum κτίζο, quod ibi respondet, fabricare et condere generatim significat. Unde per materiam invisam non intelligitur ibi materia prima (de qua nunquam expressam mentionem fecit divina Scriptura), sed significantur omnia corpora simplicia ex quibus Deus hunc mundum constituit et ornavit, eo modo quo lapides et ligna dici solent materia domus, et in universum res quae supponitur ad actionem vel fabricationem dici solet materia actionis. Dicitur autem illa materia informis, non informitate substantiali absolute et simpliciter, sed vel accidentali propter carentiam lucis, motus, etc., vel aliqua etiam informitate substantiali, quia formae mixtorum nondum erant in materiam introductae, et peculiari ratione dici potuit materia invisa propter tenebras quae erunt super faciem abyssi. Potest autem haec expositio declarari ex Paulo, qui ad praedicta verba Sapientis videtur allusisse cum scripsit ad Haebr., 11: Fide intelligimus aptata esse saecula verbo Dei , ubi teste Caietan. advertit Paulum loqui de opere distinctionis et ornatus et ideo non dicere creata esse omnia, sed aptata esse saecula, quia sex diebus Deus aptavit et disposuit hunc mundum ut ex invisibilibus, id est, ex latentibus— et inornatis corporibus, tum propter tenebras, tum quia terra sub aquis delitescebat, visibilia fierent , id est, in eo statu constituerentur in quo videri possent; et tam simplicia corpora quam mixta, et praesertim —animantia, possent hoc visibili mundo frui.

31. Illatio notanda. — Praeterea ex dictis etiam constat non colligi ex historia Genesis totum illud spatium quod inter caelum empyreum et terram iacet, prius fuisse aquis plenum, ut ex eis caeli procrearentur. Abyssus enim sufficienter dicitur de toto elemento aquae quod tunc circumdabat terram et tenebris erat circumfusum; super illud autem erat aer et alia corpora caelestia. Verba autem illa D. Petri: Caeli erant prius, et terra de aqua et per aquam consistens nihil ad rem faciunt, tum quia ibi non est sermo de caelo aethereo, sed aereo, tum etiam quia non caelum, sed terra dicitur consistere Dei verbo de aqua et per aquam, non quidem quoad substantiam suam, sed quoad statum quem nunc habet ut habitabilis sit et fructifera esse possit, ut latius exposui in II tom. III p., disp. 57, sect. 2. Quod denique hebraicum nomen quo caeli nominantur ex aquis sumptum sit, non ideo est quia caelum conditum sit ex aqua, sed quia caelum interpositum est inter aquas, ut divideret aquas ab aquis.

32. Vapor aqueus non fuit materia ex qua corporum inter empyreum et terram sitorum.— Ecclesiastici locus exponitur.— Nec probabilior est alia sententia quae omnia praeter caelum empyreum et terram facta esse dicit ex aqueo vapore; nam, si ille vapor aqueus distinctum quid est ab aqua, repugnat id Scripturae, quae aquam dicit fuisse creatam super terram, non aqueum vaporem. Repugnat etiam rationi, quia ille vapor non potest esse nisi aliquod mixtum imperfectum; est autem contra rationem dicere quod mixta fuerint facta ante corpora simplicia. Unde etiam repugnat omnibus antiquis expositoribus, quia nullam mentionem fecerunt illius vaporis aquei in primo instanti cum caelo et terra creati. Neque testimonia Scripturae quae ad id confirmandum asseruntur quidquam efficiunt; nam quod Ecclesiastici, 24, Sapientia de se dicit: Sicut nebula texi omnem terram , duobus modis ad litteram exponitur. Primo, ut non significetur aliquod opus peculiare divinae sapientiae, sed eius praesentia et maiestas qua replet omnem terram, quae per similitudinem et metaphoram nebulae declaratur, quemadmodum reipsa interdum Deus exhibebat praesentiam suam in specie nebulae in tabernacula; et iuxta hunc sensum nebula in dicto testimonio non est ablativi casus, sed nominativi. Alter sensus est ut non formaliter (ut ita dicam), sed effective dicatur sapientiam obtexisse terram nebula; et sic referri potest ad primar creationem mundi, quando tenebrae erant super faciem abyssi; vel referri potest ad continuam successionem tenebrarum et noctis post illuminationem solis, quod indicare videntur proxime antecedentia verba: Ego feci in caelis ut oriretur lumen indeficiens, et sicut nebula texi omnem terram .

33. U bi locus elucidatur .— Alia autem verba Iob, 38: Quis conclusit ostiis mare? etc., solum commendant divinam omnipotentiam qua in tertio die creationis mundi congregavit aquam in locum unum, quae primo die quasi erumpebat, ut universam terram circumdaret. Cum vero subditur: Cum ponerem nubem vestimentum eius, et caligine obvolverem , nihil aliud significatur nisi quod Genes., 1, dicitur: Et tenebrae erant super faciem abyssi . Potest autem aliquis ex eo loco ansam sumere opinandi fuisse tunc aquam circumdatam densissima aliqua nube quae erat causa illarum tenebrarum, et ideo dici fuisse nubem quasi vestimentum aquae, etc. Quae opinio, licet vera esse admittatur, non oportet fingere nubem illam replevisse omnia superiora loca usque ad caelum empyreum, sed tantum fuisse iuxta aquam in densitate et magnitudine, quae sufficeret ut aquam caligine obvolveret. Quod si ita fortasse factum est, facile ratio redditur tenebrarum quae tunc erant super faciem abyssi; non tamen facile redditur ratio cur Deus voluerit in primo instanti illam nubem creare et aquam illa tegere. Nec verba illa cogunt ut nubem proprie intelligamus; nam aer caliginosus et tenebrosus qui aquam circumdabat, potuit per metaphoram nubes appellari. Quod si hoc ita est, causa tenebrarum esse potuit vel quia Deus non indidit lucem soli in primo instanti vel quia non concurrit cum illo ad illuminandum. Utcumque tamen id sit (hoc enim ad rem praesentem non spectat), nulla potest assignari materia, neque ullum corpus, ex quo corpora caelestia et elementa condita fuerint.

34. Veraene aquae supra firmamentum . — Ad aliam confirmationem de aquis supra firmamentum, omissis multis quae de illa quaestione disputari possunt et erudite tractantur a Benedicto Pererio, lib. I in Genes., in opere secundi diei, ea mihi sententia placuit semper quae negat esse supra caelos aethereos veras et elementares aquas, quia oppositum non habet in Scriptura sufficiens fundamentum, quo sublato constat sententiam illam esse ab omni ratione philosophica alienam. Maior nunc solum ostenditur declarando locum Genesis; constat enim ex omni interpretum sententia et ex proprietate vocabuli rakia firmamentum non significare unum tantum corpus, sed totam hanc expansionem caeli tam aerei quam aetherei, de quo toto dictum est: Extendens caelum sicut pellem . Quoniam vero in illa expansione variae sunt partes, aliquid interdum ei tribuitur secundum partem supremam, ut cum dicitur Deus posuisse stellas in firmamento caeli, interdum vero secundum partem infimam, et sic dicitur Deus posuisse firmamentum, id est hanc infimam regionem aeris, in medio aquarum, scilicet pluvialium et terrestrium. Et eodem modo additur in citato loco: Qui tegis aquis superiora eius ; superiora enim vocat respectu nostri, non respectu supremorum corporum, et de his aquis ac caelo aereo facillimo negotio exponi possunt omnia Scripturae loca in quibus fit mentio aquarum supra caelos existentium. Atque hanc interpretationem satis Indicat Hieremias, c. 10, dicens: Qui facit terram in fortitudine sua, praeparat orbem insapientia sua, et prudentia sua extendit caelos. Ad vocem suam dat multitudinem aquarum in caelo et elevat nebulas ab extremitatibus terrae; et c. 5: Dante eo vocem, multiplicantur aquae in caelo, qui levat nubes ab extremo terrae . Obiiciunt aliqui quod c. 2 Genes., condito iam paradiso, dicitur: Nondum pluerat Dominus super terram ; unde colligunt pluviales aquas non potuisse elevari et dividi ab inferioribus secunda die. Propter quod aliqui concedunt non fuisse secunda die sublatos vapores et nubes usque ad mediam regionem aeris, sed solum fuisse designatum aerem ut divideret aquas ab aquis. Sed non placet, tum quia Scriptura dicit eo die factam esse divisionem aquarum, tum etiam quia, seclusa hac divisione et sublevatione aquarum, illa designatio aeris nihil est nisi fortasse aliqua denominatio extrinseca. Nec video vim collectionis illius argumenti; non enim statim ac vapores aquei ascendunt ad mediam regionem aeris ita disponuntur ut subito pluat; maxime cum Iob, 26, scriptum sit: Qui ligat aquas in nubibus suis, ut non erumpant pariter deorsum .

35. Qualis in die iudicii rerum omnium immutatio .— Ultima confirmado illius sententiae sumebatur ex innovatione mundi futura in die iudicii, in qua caelum comburendum est iuxta Scripturam, de qua re disputavi late in II tom., III p., disp. LVIII, sect. 2, ubi ostendi in die iudicii non esse caelestia corpora secundum substantias immutanda, sed solum secundum aliqua accidentia pertinentia ad perfectionem status gloriae, ignemque conflagrationis non ascensurum supra caelum aereum; ubi et locum Petri, et alia Scripturae testimonia fuse exposuimus, quae hic repetere non est necesse.